ΤΟ ΑΡΘΡΟΝ ΕΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗ
ΣΤΗΝ "ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ"
ΜΗΝΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2003
ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗΝ ΧΙΛΙΕΤΙΑΝ
(Ζ' Βιβλίον Πολιτείας Πλάτωνος)
Ο αναγνώστης του παρόντος άρθρου, δια να παρακολουθήση την εξέλιξιν των συλλογισμών, είναι αναγκαίον να έχη μελετήση το Σ π ή λ α ι ο ν του Πλάτωνος (Το πρώτον μέρος του Ζ' Βιβλίου της Πολιτείας, 514 – 519C, το κείμενον του Σπηλαίου υπάρχει εις το βιβλίον ΑΡΡΗΤΟΙ ΛΟΓΟΙ, Επίδαυρος, Θόλου Αποκάλυψις, κεφ. 5ον, σελ. 52 - 56) και να έχη διακρίνει την προτεινομένην κυκλικήν πορείαν του αφυπνισθέντος ατόμου. Ο κύκλος αφορά εις την καταλυτικήν δύναμιν της παιδείας δια την εξέλιξιν του ανθρωπίνου γένους....
Το κείμενον προσεγγίζεται με βάσιν την κατωτέρω ερώτησιν, η οποία ετέθη από τηλεθεατήν μετά την δευτέραν εκπομπήν της 15ης Ιανουαρίου επί του θέματος εις τον τηλεοπτικόν σταθμόν BLUE SKY, καθώς επίσης και από ακροατάς εις την αίθουσαν διαλέξεων της ΑΛΟΣ εις μίαν εκ των τεσσάρων εβδομαδιαίων ομιλιών του μηνός Ιανουαρίου ε.έ. Ο μύθος έχει ήδη αναπτυχθή. Κατόπιν αιτήσεως των φίλων τηλεθεατών και ακροατών εκρίθη σκόπιμον όπως δοθή και μέσω του περιοδικού της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ μία συνοπτική απάντησις, καλύπτουσα την ερώτησιν:
ΠΟΙΑ ΤΑ Ε Σ Ω Τ Ε Ρ Ι Κ Α ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΔΙΑ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΗ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟΝ ΤΟΥ
ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΤΑ Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ Ι Κ Α
ΔΙΑ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΗ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ
ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑΝ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΩΝ ΦΑΣΕΩΝ
ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ
Η ερώτησις δεν άπτεται αμέσως της παιδείας και της απαιδευσίας, - το κυρίως θέμα του Σπηλαίου -, αλλά της ωφελείας, η οποία προκύπτει εκ της παιδείας, ως αναπτύσσεται υπό του Θείου Πλάτωνος η σπουδαιοτάτη αύτη μυθοπλασία.
Η προσέγγισις αφορά εις την αλληγορίαν φωτός / παιδείας και σκότους / απαιδευσίας. Πλήν του ατομικού επιπέδου ερμηνείας, το οποίον αναπτύσσεται εις το παρόν άρθρον, υπάρχει το πολιτικόν και το θεολογικόν και ασφαλώς, λόγω της αρχετυπικής φύσεως του Σπηλαίου, είναι δυνατόν να δοθούν και άλλαι ερμηνείαι.
ΤΟ ΣΚΟΤΟΣ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
1. Τα χαρακτηριστικά των δεσμωτών είναι κοινά. Όλοι ευρίσκονται εις κατάστασιν ύπνου/ψεύδους, λόγω της γενικής απαιδευσίας, εις την οποίαν είναι καταδικασμένοι από την παιδικήν των ηλικίαν ("εκ παίδων όντας εν δεσμοίς", 514). Δεμένοι και ακινητοποιημένοι, τόσον σωματικώς όσον και νοητικώς, βλέπουν τας ιδίας σκιάς των προβαλλομένων ειδώλων εις το βάθος του σκοτεινού Σπηλαίου (514Β). Είναι η μονοδιάστατος θέασις του ψεύδους, η οποία δεν επιτρέπει τον δεύτερον όρον συγκρίσεως. Το ψεύδος είναι ο ύπνος της ψυχής (Ψ + εύδος = ύπνος της ψυχής, Κρατ. 421b).
Εις την φάσιν της απαιδευσίας, άνευ συγκρίσεων, η ψυχή ουδέν αντιλαμβάνεται εκ των εσωτερικών της χαρακτηριστικών και ουδεμίαν αντικειμενικήν γνώμην έχει δια την κατάστασιν των άλλων.
Οι δεσμώται δεν είναι εις θέσιν να διακρίνουν τον "εαυτόν" από "τους άλλους". Τά κοινά χαρακτηριστικά των είναι γενικώς: η απάθεια, αδιαφορία, δοκησισοφία και ο, άνευ ορίων, αυτάρεσκος εφησυχασμός. Ουδέν χαρακτηριστικόν γίνεται αντιληπτόν, διότι οι π ά ν τ ε ς κ ο ι μ ο ύ ν τ α ι.
2. Η αλλαγή της θέσεως του, "εξαίφνης και εξ ανάγκης" (515D), απελευθερωθέντος δεσμώτου είναι η "γοητεία" της φωτιάς, δηλαδή του νέου "πιστεύω" δια των "θαυμάτων/ψευδών", πού τώρα βλέπει απ' ευθείας και το οποίον "πιστεύω" θέλει πολύ συχνά να επιβάλη εις τους άλλους δια να τους προσηλυτίση και να καλύψη την ανασφάλειαν της μοναξιάς του.
Η μεταφορική σημασία της φωτιάς είναι το θνησιγενές, δηλαδή η φωτιά πρέπει να τροφοδοτήται συνεχώς με νέα ξύλα, με ύλην και όχι με την αφθαρσίαν του πνεύματος. Άρα επισημαίνει το φθαρτόν και παροδικόν της πίστεως (Θρησκευτικής, πολιτικής, ιδανικόν κλπ.), εις την οποίαν έχει το άτομον αφιερωθεί, ενώ το φως του Ηλίου/Αληθείας, το οποίον δεν γνωρίζει, δεν έχει ανάγκην εξωτερικής τροφοδοσίας, ον αγέννητον, άφθαρτον και αιώνιον.
Επειδή είναι μόνος εκ της αναγκαστικής αλλαγής της θέσεως, ο κρυφός θυμός δια την μοναξιάν και την απώλειαν, που υπέστη, τον κάνουν φανατικόν και εκδικητικόν, αυτόκλητον τιμωρόν και δυνάστην "των άλλων". Η φάσις αύτη δεν αναφέρεται αναλυτικώς εις το κείμενον. Προκύπτει εκ των κινήσεων και της αλλαγής της θέσεως του δεσμώτου.
Το άτομον παρουσιάζεται διχασμένον ως προς τον εαυτόν του και αλλοπρόσαλλον ως προς τους άλλους. Οι άλλοι αντιλαμβάνονται τον διχασμόν και την αστάθειαν και απομακρύνονται.
Είναι η δύσκολος φάσις: της αδιαλλαξίας και ασυνεννοησίας, με εξάρσεις αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας ως προς τον εαυτόν του.
Εμφανίζεται εις τους άλλους: απροσάρμοστος και αγχώδης, κακοδιάθετος και μεμψίμοιρος, υπεροπτικός και πιεστικός, εκρηκτικός και αλλοπρόσαλλος.
Η ΕΚΤΟΣ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΣΚΟΤΟΥΣ/ΦΩΤΟΣ
3. "Συρθείς βιαίως από δρόμον δύσκολον και ανηφορικόν" (515Ε) είναι η τρίτη φάσις, την οποίαν αντιλαμβάνεται το άτομον, με την αναγκαστικήν αλλαγήν της θέσεως, η οποία τον εκτινάσσει εκτός Σπηλαίου. Η ψυχική κατάστασις είναι η εκ νέου βύθισις εις το σκότος, που του προξενεί το εκτυφλωτικόν φως της ημέρας. Αναγκάζεται συνεπώς δια της ριζικής μεταβολής των συνθηκών του βίου του, να απαλλαγή από κάθε είδους γοητείας και "Πιστεύω".
Όμως κατά το λυκόφως και το λυκαυγές αρχίζει να βλέπη τας σκιάς των πραγματικών όντων, δηλ. αποκτά σταδιακώς την αντίληψιν της αντικειμενικής πραγματικότητος δια της παιδείας. Είναι η μακρά διακεκομμένη και εναλλασσομένη χρονική περίοδος, η μεταξύ ημέρας και νυκτός, των αναζητήσεων, αμφιβολιών, αμφιταλαντεύσεων μεταξύ σκότους και φωτός, μεταξύ καταλοίπων της απαιδευσίας και αρχής της πραγματικής αντιληπτικότητος της αληθούς παιδείας.
Τα πραγματικά όντα διαγράφουν τας σκιάς των πρώτον επί του εδάφους και εν συνεχεία εντός των υδάτων. Έχει ήδη αντίληψιν των σκιών, των προερχομένων εκ των ειδώλων. Αι σκιαί όμως αύται είναι σκιαί πραγματικών όντων, αλληγορουμένων δια του σχήματος, μεγέθους, μετά του ελαχίστου χρώματος, αλλά άνευ όγκου.