10 ερωτήσεις και απαντήσεις για τα βαρυτικά κύματα

Η 11η Φεβρουαρίου 2016 αποτελεί αναμφίβολα μια ιστορική μέρα για την επιστημονική κοινότητα.Ο διευθυντής του επιστημονικού πειράματος LIGO ανακοίνωσε επίσημα την ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων.Τα βαρυτικά κύματα είχαν προβλεφθεί από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν.Ας προσπαθήσουμε με τη βοήθεια δέκα ερωτοαπαντήσεων να κάνουμε προσιτή στο ευρύ κοινό την έννοια των περιβόητων βαρυτικών κυμάτων και να εξηγήσουμε πως έφτασαν οι επιστήμονες στην άμεση καταγραφή τους μετά από χρόνια ερευνών.

1)Τι είναι η βαρύτητα;

Η βαρύτητα είναι μια εκ των τεσσάρων δυνάμεων που υπάρχουν στη φύση και η ασθενέστερη από αυτές.Η βαρύτητα είναι αυτή που μας κρατάει στο έδαφος,διατηρεί τη σελήνη σε τροχιά και γενικότερα κυριαρχεί στον κόσμο μας.

2)Τι ονομάζουμε βαρυτικό πεδίο;

Βαρυτικό πεδίο είναι ο χώρος εκείνος μέσα στον οποίο κάθε μάζα δέχεται μια δύναμη.Για παράδειγμα, το γήινο βαρυτικό πεδίο έχει ως πηγή τη μάζα της Γης και ασκεί μια ελκτική δύναμη (βαρυτική έλξη) σε κάθε σώμα που εισέρχεται σε αυτό, είτε αυτό είναι ένα μικρό αντικείμενο είτε είναι η Σελήνη ή κάποιος από τους πλανήτες.

3)Πώς ορίζεται ο τετραδιάστατος χωροχρόνος;

Στη θεωρία της Σχετικότητας ο χώρος και ο χρόνος είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι και τη θέση του τρισδιάστατου (μήκος,πλάτος,ύψος) χώρου έχει πάρει ο τετραδιάστατος (μήκος,πλάτος,ύψος,χρόνος). χωροχρόνος. Σύμφωνα με τη θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν (μιας νέας θεωρίας της βαρύτητας μετά από αυτήν του Νεύτωνα) ο χώρος δεν είναι μια περιοχή που στερείται κάθε ιδιότητας,αλλά ένα ευλύγιστο μέσο που είναι σε θέση να κάμπτεται και να συστρέφεται.Ο τρόπος με τον οποίο κάμπτεται και συστρέφεται είναι αυτός που ουσιαστικά διαμορφώνει ένα βαρυτικό πεδίο.Η γενική σχετικότητα είναι μια γεωμετρία ενός καμπυλωμένου τετραδιάστατου χωροχρόνου.

4)Τι εννοούμε λέγοντας ότι η παρουσία μιας μάζας καμπυλώνει ή στρεβλώνει το χωροχρόνο;

Τα φαινόμενα βαρύτητας είναι στην ουσία τα εξογκώματα,τα βαθουλώματα και οι παραμορφώσεις του χωροχρόνου.Είναι βέβαια δύσκολο για τον ανθρώπινο νου να συλλάβει τα βαθουλώματα και τα εξογκώματα στον τετραδιάστατο χωροχρόνο.Ένα απλοποιημένο ανάλογο παράδειγμα στις δύο διαστάσεις που σίγουρα θα βοηθήσει είναι ένα υδατόστρωμα (ή και ένα επίπεδο δίχτυ) στο κέντρο του οποίου είναι τοποθετημένη μια σφαίρα (βλέπε φωτογραφία στην αρχή του άρθρου).

Όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα της σφαίρας τόσο μεγαλύτερη θα είναι η τοπική καμπύλωση που προκαλεί αυτή στη δισδιάστατη επιφάνεια(υδατόστρωμα).Η καμπυλότητα αυτή σύμφωνα με τον Αϊνστάιν αποτελεί έκφραση της ύπαρξης του βαρυτικού πεδίου.Αν υπάρχει μια άλλη δεύτερη σφαίρα που κυλάει μακριά από την πρώτη, τότε θα διαγράψει μια ευθύγραμμη πορεία ενώ αν κινείται κοντά θα διαγράψει μια καμπύλη τροχιά μιας και θα κινείται στη βαθουλωμένη επιφάνεια.

5)Πώς δημιουργούνται τα βαρυτικά κύματα;

Ας χρησιμοποίησουμε και πάλι το δισδιάστατο παράδειγμα του υδατοστρώματος.Αν θέσουμε σε κίνηση την αρχικά ακίνητη σφαίρα στο κέντρο του υδατοστρώματος, θα διαδοθεί στην επιφάνειά του μια διαταραχή υπό τη μορφή κυμάτων προκαλώντας ρυτιδώσεις(βαθουλώματα και εξογκώματα).Όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα που θα τεθεί σε κίνηση τόσο πιο μεγάλη θα είναι η διαταραχή και τόσο πιο έντονα τα κύματα.Έτσι και στο χωροχρόνο του σύμπαντος, η επιτάχυνση μιας μάζας παράγει βαρυτική ακτινοβολία που μπορεί να θεωρηθεί ως ένας κυματισμός της χωροχρονικής καμπυλότητας που διαδίδεται με την ταχύτητα του φωτός.Κάτι ανάλογο συμβαίνει στην Ηλεκτρομαγνητική θεωρία,όπου η επιτάχυνση ενός φορτισμένου σωματιδίου παράγει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία(φως,ραδιοκύματα,ακτίνες X κτλ.)

6)Γιατί είναι δύσκολο να ανιχνευθούν τα βαρυτικά κύματα;

Σε αντίθεση με τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που είναι ανιχνεύσιμα (ανθρώπινο μάτι,κεραίες τηλεοράσεων,κινητών τηλεφώνων κτλ.), τα βαρυτικά κύματα δύσκολα μπορούν να ανιχνευθούν.Ακόμα και οι οι πιο ισχυρές βαρυτικές διακυμάνσεις δημιουργούν πολύ μικρές παραμορφώσεις στον χωροχρόνο φτάνοντας στη Γη.Η αλληλεπίδραση των βαρυτικών κυμάτων με την ύλη είναι αμελητέα και οι παραμορφώσεις που αυτά προκαλούν στα σώματα είναι απειροελάχιστες.

7)Ποιες είναι οι πιθανές πηγές ανιχνεύσιμων βαρυτικών κυμάτων;

Βαρυτικά κύματα υπάρχουν παντού γύρω μας.Κουνώντας για παράδειγμα κάποιος το χέρι του μπρος-πίσω δημιουργεί ένα βαρυτικό κύμα το οποίο δεν είναι βέβαια καθόλου ισχυρό.Όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα που έχει ένα σώμα που επιταχύνεται και όσο μεγαλύτερη είναι η επιτάχυνσή του, τόσο πιο ισχυρό είναι το βαρυτικό κύμα.Αστροφυσικά φαινόμενα τα οποία οδηγούν σε μεγάλη παραγωγή βαρυτικής ακτινοβολίας είναι οι εκρήξεις σουπερνόβα (εκρήξεις που συμβαίνουν στο τέλος της ζωής των αστέρων),η επισώρευση ενός αστέρα σε μια μεγάλη μαύρη τρύπα (σκοτεινά σώματα με πολύ ισχυρό βαρυτικό πεδίο που δεν επιτρέπουν ούτε στο φως να ξεφύγει1) στο κέντρο ενός γαλαξία ή ενός αστρικού σμήνους,η συγχώνευση δύο αστέρων νετρονίων(είδος αστρικού κατάλοιπου που προκύπτει από τη βαρυτική κατάρρευση ενός αστέρα πολύ μεγάλης μάζας) ή δύο μαύρων τρυπών που κινούνται σε γειτονικές τροχιές.

8)Πώς μπορούν να ανιχνευθούν τα βαρυτικά κύματα;

Όταν το βαρυτικό κύμα περάσει μέσα από την ύλη,οι κυματισμοί στη χωροχρονική καμπυλότητα θα ασκήσουν «δυνάμεις» στην ύλη.Πιο συγκεκριμένα, ένα βαρυτικό κύμα που προσπίπτει κάθετα στη Γη σε μια περιοχή που έχουμε τοποθετήσει δύο ράβδους σε σχήμα «L»,θα μεταβάλλει με συγκεκριμένο και ρυθμικό τρόπο το μήκος των δύο ράβδων.Όταν το μήκος της μιας ράβδου θα μειώνεται, της άλλης θα αυξάνεται και αντίστροφα,με έναν συγκεκριμένο ρυθμό που καθορίζεται από το κύμα.Οι συσκευές ανίχνευσης βαρυτικών κυμάτων πρέπει να εντοπίσουν αυτές τις απειροελάχιστες παραμορφώσεις των ράβδων οι οποίες και αποτελούν ένδειξη της διέλευσης ενός βαρυτικού κύματος.

9)Πού υπάρχουν σήμερα ανιχνευτές βαρυτικής ακτινοβολίας;

Κοντά στην Πίζα της Ιταλίας υπάρχει μια κατασκευή ανιχνευτών βαρυτικής ακτινοβολίας (VIRGO) ενώ το αμερικανικό πρόγραμμα (LIGO) αποτελείται από δύο ανιχνευτές που βρίσκονται στις πολειτείες της Λουιζιάνα και της Ουάσινγκτον αντίστοιχα.Ανιχνευτές έχουν τεθεί σε λειτουργία στο Αννόβερο της Γερμανίας και στο Κιότο της Ιαπωνίας.Στο μέλλον ανιχνευτές βαρυτικής ακτινοβολίας αναμένεται να τοποθετηθούν και στο διάστημα(LISA).

10)Ποια είναι η σημασία της ανίχνευσης των βαρυτικών κυμάτων;

Η ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων θα μας δώσει πληροφορίες για φαινόμενα τα οποία πιθανόν να συμμετέχει και μια μαύρη τρύπα.Η Αστρονομία Βαρυτικών Κυμάτων ίσως να προσφέρει ένα τρόπο για να ανιχνευθούν οι μαύρες τρύπες.Αν η πιθανή πηγή την βαρυτικών κυμάτων είναι ένα διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων θα εξαχθούν πολλές πληροφορίες για την μάζα του συστήματος και για την ακτίνα των αστέρων νετρονίων.Θα επιτραπεί επίσης στους επιστήμονες να μελετήσουν τις ιδιότητες των στοιχειωδών σωματιδίων και τις αλληλεπιδράσεις τους σε υψηλές πυκνότητες που είναι αδύνατον να παραχθούν εργαστηριακά.Εν κατακλείδι,η ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων θα μας δώσει τη δυνατότητα,να ανακαλύψουμε πολλά από τα ανεξερεύνητα ως τώρα μυστικά του Σύμπταντος!

Υγιείς και μετά τα 100!

Ο διακεκριμένος βιογεροντολόγος Σουρές Ράταν μιλάει στην Αθήνα για την «τέταρτη ηλικία» που βρίσκεται προ των πυλών

Η «τέταρτη ηλικία» βρίσκεται προ των πυλών, υποστηρίζουν οι επιστήμονες που προσπαθούν να επιβραδύνουν ή ακόμη και - γιατί όχι; - να αναστρέψουν το βιολογικό ρολόι μας

Μπορούμε όχι μόνο να «πατήσουμε» τα 100 αλλά και να απολαμβάνουμε μια ζωή γεμάτη υγεία; Ακόμη και αν - τουλάχιστον προς το παρόν - η επιστήμη δεν μπορεί να μας υποσχεθεί την αιωνιότητα, ήδη μιλάει για μια «τέταρτη ηλικία» η οποία βρίσκεται προ των πυλών. Τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί σημαντικά βήματα στη μελέτη της γήρανσης και των μηχανισμών της και ένας διεθνούς φήμης καθηγητής Βιογεροντολογίας, ο Σουρές Ράταν από το Πανεπιστήμιο του Ορχους στη Δανία, θα βρεθεί την ερχόμενη Δευτέρα, 8 Φεβρουαρίου, στην Αθήνα για να μιλήσει για αυτά μαζί με τον ερευνητή Βιοχημείας Στάθη Γκόνο από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών. Οι δύο επιστήμονες θα έχουν συζήτηση με θέμα «Living a healthy life beyond 100» στο πλαίσιο της σειράς επιστημονικών διαλέξεων για το ευρύ κοινό «The Hub Science».

Το καλό στρες

Ο Σουρές Ράταν έχει συνδέσει το όνομά του με αρκετές ανακαλύψεις στη μελέτη της γήρανσης, η πιο διάσημη όμως θεωρία του των τελευταίων ετών είναι αυτή της «όρμησης» (στα αγγλικά «hormesis»). Σύμφωνα με αυτήν το στρες - κάτι που όλοι μάς συμβουλεύουν να αποφεύγουμε - μπορεί τελικά να μας κάνει καλό και να μας «ξανανιώνει». Αρκεί να το υφιστάμεθα με δική μας επιλογή και σε μετρημένες δόσεις. «Πάντα λέμε για το στρες ότι είναι κακό. Είναι κακό όταν μας επιβάλλεται και όταν είναι συνεχές, σε μεγάλες δόσεις. Οταν έντονο και συνεχές στρες μάς επιβάλλεται εξαιτίας π.χ. της δουλειάς ή άλλων καταστάσεων στη ζωή μας, τότε δεν υπάρχει περίοδος ανάκαμψης, επαναφοράς στην ηρεμία, και αυτό είναι κακό για τον οργανισμό» εξηγεί ο καθηγητής μιλώντας στο «Βήμα».«Υπάρχουν όμως και άλλα είδη στρες τα οποία εμείς οι ίδιοι επιλέγουμε να επιβάλλουμε στον εαυτό μας και αυτά, όπως φαίνεται, μας ωφελούν».

Αυτό το ωφέλιμο είδος στρες, όπως μας λέει ο κ. Ράταν, είναι εκείνο το οποίο με κάποιον τρόπο προκαλεί για ένα διάστημα το σώμα μας και το δοκιμάζει. Ως πιο «τρανταχτό» παράδειγμα υποδεικνύει τη γυμναστική, αν και όπως υπογραμμίζει αυτό δεν είναι το μόνο.«Υστερα από μια δύσκολη μέρα γεμάτη στρες τι κάνετε, πληρώνετε για να πάτε στο γυμναστήριο και να επιβάλετε στον εαυτό σας ακόμη περισσότερο στρες. Γιατί αυτό ακριβώς είναι η άσκηση, στρες» τονίζει, προσθέτοντας ότι όταν ασκούμαστε παράγουμε πολύ περισσότερες ελεύθερες ρίζες και οξέα που σκοτώνουν τα κύτταρα του οργανισμού μας. «Υστερα όμως υπάρχει η περίοδος της επαναφοράς στην ήρεμη κατάσταση και τότε είναι που παίρνουμε όλο το όφελος. Και το όφελος δεν είναι μόνο για τα πόδια, που ενδεχομένως γυμνάσαμε, αλλά για ολόκληρο το σώμα, για τη μνήμη και για τη διάθεσή μας. Αυτό είναι ουσιαστικά το φαινόμενο της όρμησης: χαμηλά επίπεδα στρες τα οποία επιλέγουμε οι ίδιοι και  αποβαίνουν όπως φαίνεται πάντοτε ωφέλιμα».

Εμβόλιο ζωτικότητας

«Πρακτικά η θεωρία της όρμησης είναι κάτι σαν την ιδέα του εμβολιασμού - ότι δηλαδή πρέπει να εκτιθέμεθα σε πολύ μικρές τοξικές δόσεις για να διατηρούμε τον οργανισμό σε εγρήγορση» λέει στο «Βήμα» ο Στάθης Γκόνος. «Παραδείγματος χάριν ενώ το πολύ αλκοόλ είναι οπωσδήποτε βλαβερό, το ένα ποτηράκι κρασί είναι θεμιτό. Γιατί; Διότι αν και το αλκοόλ είναι δηλητήριο, σε μικρές δόσεις αποτελεί στην ουσία μια ενίσχυση για τον οργανισμό. Ο Σουρές Ράταν έχει αναπτύξει μια ολόκληρη θεωρία επάνω σε αυτό η οποία, όπως φαίνεται από τις μελέτες, ισχύει».

Εκτός από την άσκηση, το τονωτικό για τον οργανισμό στρες μπορεί να προέλθει και από πολλές άλλες πηγές, όπως π.χ. το φαγητό ή η «πνευματική γυμναστική» κ.ά. Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα, όχι μόνο για την όρμηση αλλά και για όλες τις νεότερες εξελίξεις που έχουν σημειωθεί διεθνώς, όπως και για τα εξατομικευμένα πρωτόκολλα που εφαρμόζονται στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών εδώ στην Ελλάδα και φαίνονται σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και να αναστρέφουν το βιολογικό ρολόι βελτιώνοντας την υγεία, δεν έχετε παρά να παρακολουθήσετε τη συζήτηση στο The Hub Events. Ο Σουρές Ράταν και ο Στάθης Γκόνος θα είναι στη διάθεση του κοινού για ερωτήσεις οι οποίες μπορούν να αγγίξουν, όπως μας είπαν οι ίδιοι, ακόμη και φιλοσοφικού περιεχομένου ευρύτερα θέματα περί ζωής, θανάτου και αθανασίας.

vima

7 πράγματα που μας έμαθε ο Καβάφης για τη ζωή

1. Τον φόβο σου μόνο εσύ μπορείς να τον θρέψεις και μόνο εσύ μπορείς να τον καταστρέψεις. Τα τέρατα ζουν μέσα σου και στο χέρι σου είναι μόνο αν θα τα αφήσεις να μεγαλώσουν ή όχι. Ή, όπως λέει και ο Καβάφης, «Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου».

2. Οι άνθρωποι που έχεις δίπλα σου να είναι λίγοι και καλοί. Μην αναλώνεσαι με ανθρώπους που σε κάνουν να νιώθεις άσχημα, που σε μειώνουν, που δεν θέλουν το καλό σου, που δεν ξέρουν να δίνουν. Μην εξαντλείσαι «μέσα στην πολλή συνάφεια του κόσμου».

3. Αυτά που δεν λες, αυτά που δεν ζεις, αυτά που δεν θες να παραδεχθείς ούτε στον εαυτό σου, τα απωθημένα και τα καταπιεσμένα σου ένστικτα είναι αυτά που θα έρθουν μια μέρα και θα σε εκδικηθούν, θα σε πνίξουν.Μην καταπιέζεις τον εαυτό σου, μην δημιουργείς αδιέξοδα εκεί που δεν υπάρχουν. Ζήσε.

4. Πόθος. Έρωτας. Σεξ. Αγάπη. Οι μεγαλύτερες κινητήριες δυνάμεις. Απόλαυσέ τες.

5. Δεν έχουν σημασία μόνο αυτά που ζήσαμε. Ίσως μεγαλύτερη σημασία έχουν αυτά που δεν ζήσαμε. Οι έρωτες οι ανεκπλήρωτοι, όλα τα «σ αγαπώ» που τσιγκουνευτήκαμε, όλα τα σώματα που αγγίξαμε μόνο νοητά, όλα τα χείλη που ονειρευτήκαμε αλλά φοβηθήκαμε να φιλήσουμε. Ίσως τα «όχι» μας μας έκαναν αυτό που είμαστε, όχι τα «ναι» μας. Ίσως.

6. Ό,τι αρχίζει, θα τελειώσει. Ό,τι δεν αρχίσει δεν θα τελειώσει και ποτέ. Έρωτας δεν είναι μόνο ό,τι εκπληρώθηκε- είναι και ό,τι πόθησες. Ίσως γι’ αυτό μας τρώνε για πάντα οι ανεκπλήρωτοι έρωτες. Δεν πεθαίνουν γιατί δεν κατάφεραν να γεννηθούν.

7. Το να παραδεχθούμε ότι κάτι πέθανε, ότι έκανε τον κύκλο του, ότι δεν είναι πια ό,τι ήταν, ότι το χάσαμε για πάντα, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η μόνη λύση είναι, όμως, να αποχαιρετήσεις αυτό που φεύγει «σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος». Τουλάχιστον «σαν». Μέχρι να γίνεις θαρραλέος.

Η ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη σε 16 γεγονότα

1. O Κωνσταντίνος Πέτρου Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρειατης Αιγύπτου στις 29/4/1863 και πέθανε στα γενέθλιά του, στις 29/4/1933, σε ηλικία 70 ετών στην γενέτειρά του, αφού είχε νοσήσει από καρκίνο του λάρυγγα.

2. Δούλεψε ως δημόσιος υπάλληλος, ως Γραφέας στην αγγλική υπηρεσία Αρδεύσεων του Υπουργείου Δημοσίων Έργων και παρέμεινε 33 χρόνια στο ίδιο γραφείο.

3. Ήταν ασυμβίβαστος στην ποίησή του, στα όνειρά του, στα ιδανικά του αλλά στην προσωπική του ζωή ο ίδιος δήλωνε «δειλός» και πάντα έβλεπε εμπόδια σε ό,τι ήθελε να κάνει.

4. Ήταν τελειομανής όσον αφορά στην ποίησή του και διακατεχόταν από ένα γόνιμο πείσμα. Επεξεργαζόταν τον κάθε στίχο με σεβασμό και πολλή προσοχή και, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, για ολόκληρα χρόνια προτού τα δημοσιεύσει.

5. Ο ίδιος θεωρούσε πως η γλώσσα είναι μία και ενιαία και δεν διάλεξε στρατόπεδο στη μάχη καθαρεύουσας- δημοτικής.

6. Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης.Ο ίδιος ο Καβάφης είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονικά ή αισθησιακά.

7. Η μορφή των ποιημάτων του: ιδιότυπη γλώσσα (μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης), λιτός λόγος (σπάνια χρήση επιθέτων, τα οποία, όταν υπάρχουν, έχουν λόγο να υπάρχουν και δεν είναι κοσμητικά), σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ομοιοκαταληξίας, ιδιαίτερος τρόπος χρήσης των σημείων στίξης (για να εκφράσουν π.χ. ειρωνεία).

8. Φύλαξε μυστική την προσωπική του ζωή και τις σεξουαλικές του προτιμήσεις και ζούσε μια διπλή ζωή. Συχνά στα ερωτικά του ποιήματα δεν προσδιορίζεται το φύλο των προσώπων ενώ σε άλλα βλέπουμε μια αποστασιοποιημένη αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο. Όσο περνούν τα χρόνια, όμως, η ομοφυλοφιλία γίνεται εμφανής στην διήγησή του και χωρίς πια ενοχές.

9. Τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται από έναν διάχυτο ερωτισμό. Η Marguerite Yourcenar είχε σχολιάσει πως «τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη είναι περισσότερο ποιήματα περί έρωτος παρά προς το ερωτικό αντικείμενο».

10. Ο ίδιος προτιμούσε να δημοσιεύει τα ποιήματά του σε περιοδικά και εφημερίδες. Η πρώτη συλλογή με 154 ποιήματά του εκδόθηκε μετά το θάνατό του.

11. Στο τελευταίο του διαβατήριο σημείωσε ως επάγγελμα τη λέξη «ποιητής».

12. Πριν πεθάνει είχε υποβληθεί σε εγχείρηση στην Αθήνα, στην οποία έχασε τη φωνή του και αναγκαζόταν να επικοινωνεί με σημειώματα.

13. Η καβαφική ποίηση σήμερα έχει μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες και εκτιμάται παγκοσμίως.

14. Το σπίτι όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Αλεξάνδρεια έγινε μουσείο το 1992 και βρίσκεται στον αριθμό 4 της οδού Κ. Καβάφη, όπως μετονομάστηκε προς τιμήν του ποιητή.

15. Τη μέρα που πέθανε, αδυνατώντας να μιλήσει, ζωγράφισε μια τελεία και έναν κύκλο γύρω από αυτήν.

16. Δεν πήρε ποτέ Νόμπελ Λογοτεχνίας. Τελικά, όμως, αυτό δεν έπαιξε ρόλο στην παγκόσμια αναγνώριση του έργου του.

Αυτοβιογραφικό σημείωμα του Κ. Π. Καβάφη

Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια – σ” ένα σπίτι της οδού Σερίφ• μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. ΣτηνΕλλάδα είναι πολλάχρόνια πουδεν επήγα.Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόνγραφείονεξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά.

10 Αποφθεύγματα του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή
Οδηγίες χρήσης: Τα εν λόγω αποσπάσματα- αποφθεύγματα δεν σου δίνουν την όλη εικόνα του εκάστοτε ποιήματος. Ο σκοπός του είναι, αν βρεις κάτι και σου «μιλήσει», να ψάξεις και να διαβάσεις ολόκληρο το ποίημα.

1. Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός.Να μη βιαζόμεθα• είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία.
2. Ίσως το φως νάναι μια νέα τυραννία. Ποιος ξέρει τι καινούργια πράγματα θα δείξει.
3. Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους; Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.
4. Ο παντρεμένος ζει σαν σκύλος και πεθαίνει σαν άνθρωπος. Ο ανύπανδρος ζει σαν άνθρωπος και πεθαίνει σαν σκύλος.
5. Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο ΝΑΙ ή το μεγάλο ΟΧΙ να πούνε.

6. Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις μες την πολλή συνάφεια του κόσμου, Μες στες πολλές κινήσεις και ομιλίες.
7. Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, αποχαιρέτα την Αλεξάνδρεια που φεύγει.
8. Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασεν η ώρα. Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασαν τα χρόνια.
9. Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο. Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
10. Σώμα, θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες, όχι μονάχα τα κρεβάτια όπου πλάγιασες, αλλά κ’ εκείνες τες επιθυμίες που για σένα γυάλιζαν μες στα μάτια φανερά, κ’ ετρέμανε μες στη φωνή – και κάποιο τυχαίον εμπόδιο τες ματαίωσε.

Τσαρλς Μπουκόφσκι τσακίζει κόκκαλα: "Οι δεινόσαυροι, εμείς"!

γεννημένοι έτσι

να είμαστε έτσι

καθώς τα ασβεστωμένα πρόσωπα χαμογελούν

καθώς ο κ.Θάνατος γελά

καθώς οι ανελκυστήρες κόβονται

καθώς τα πολιτικά τοπία διαλύονται

καθώς το αγόρι στο σουπερμάρκετ έχει πτυχίο πανεπιστημίου

καθώς τα...

μολυσμένα ψάρια ξεστομίζουν τις μολυσμένες προσευχές τους

καθώς ο ήλιος κρύβεται

είμαστε

γεννημένοι έτσι

να είμαστε έτσι

με αυτούς τους προσεκτικά τρελούς πολέμους

με την όψη σπασμένων παραθύρων σε εργοστάσια να ατενίζουν το κενό

με μπαρ όπου οι θαμμόνες δεν μιλούν πλέον μεταξύ τους

με τσακωμούς που καταλήγουν σε πυροβολισμούς και μαχαιρώματα

γεννημένοι έτσι

με νοσοκομεία που είναι τόσο ακριβά που είναι φθηνότερο να πεθάνεις

με δικηγόρους που χρεώνουν τόσο ακριβά που είναι φθηνότερο να δηλώσεις ένοχος

σε μια χώρα όπου οι φυλακές είναι γεμάτες και τα τρελοκομεία κλειστά

σε έναν τόπο όπου οι μάζες ανυψώνουν ηλίθιους σε πλούσιους ήρωες

γεννημένοι μέσα σ’αυτό

περπατώντας και ζώντας μέσα σ’ αυτό

πεθαίνοντας λόγω αυτού

μένοντας άφωνοι λόγω αυτού

ευνουχισμένοι

έκλυτοι

αποκληρωμένοι

λόγω αυτού

εξαπατημένοι από αυτό

χρησιμοποιημένοι από αυτό

εξευτελισμένοι από αυτό

εξοργισμένοι και απηυδησμένοι από αυτό

βίαοι

απάνθρωποι

λόγω αυτού

η καρδιά έχει μελανιάσει

τα δάχτυλα πλησιάζουν το λαιμό

το όπλο

το μαχαίρι

τη βόμβα

τα δάχτυλα τείνουν προς έναν μη αποκρυνόμενο θεό

τα δάχτυλα πλησιάζουν το μπουκάλι

το χάπι

τη σκόνη

γεννημένοι σ’ αυτό το θλιβερό θανατικό

γεννημένοι με μια κυβέρνηση με 60 χρονών χρέος

που σύντομα δε θα είναι ικανή να αποπληρώσει τους τόκους αυτού του χρέους

και οι τράπεζες θα καούν

το χρήμα θα καταστεί άχρηστο

θα υπάρξουν φανερές και ατιμώρητες δολοφονίες στους δρόμους

θα υπάρξουν όπλα και περιπλανώμενοι όχλοι

η γη θα είναι άχρηστη

η τροφή θα γίνει μια φθίνουσα απόδοση

η πυρηνική ενέργεια θα έρθει στην κατοχή των πολλών

εκρήξεις θα σείουν ακατάπαυστα τη γη

ραδιενεργά ρομπότ θα κυνηγούν το ένα το άλλο

οι πλούσιοι και οι επίλεκτοι θα παρακολουθούν από τους διαστημικούς σταθμούς

η Κόλαση του Δάντη θα μοιάζει με παιδική χαρά

ο ήλιος θα κρυφτεί και θα είναι νύχτα παντού

τα δέντρα θα πεθάνουν

η βλάστηση όλη θα πεθάνει

ραδιενεργοί άνθρωποι θα τρώνε τη σάρκα ραδιενεργών ανθρώπων

η θάλασσα θα μολυνθεί

οι λίμνες και τα ποτάμια θα εξαφανιστούν

η βροχή θα είναι ο επόμενος χρυσός

σαπισμένα πτώματα ανθρώπων και ζώων θα ζέχνουν στο σκοτεινό άνεμο

οι λίγοι τελευταίοι επιζήσαντες θα μολυνθούν από νέες και φρικιαστικές ασθένειες

και οι διαστημικοί σταθμοί θα καταστραφούν από δολιοφθορές

την έλλειψη προμηθειών

το φυσικό φαινόμενο της φθοράς

και θα υπάρξει η πιο όμορφη σιγή από ποτέ

γεννημένη από αυτό

ο ήλιος ακόμα εκεί κρυμμένος

να περιμένει το επόμενο κεφάλαιο.

Νίτσε: Αγαπάω όποιον

Ένα απόσπασμα αγάπης από το Τάδε έφη Ζαρατούστρας, του κορυφαίου γερμανού φιλόσοφου

ΑΓΑΠΩ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΝ ΝΑ ΖΟΥΝ ΠΑΡΑ ΜΟΝΟ ΣΑΝ ΚΑΤΑΒΑΤΕΣ, ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΒΑΤΕΣ. Αγαπώ τους μεγάλους καταφρονητές, επειδή είναι οι μεγάλοι λάτρες, και βέλη που λαχταρούν την άλλη ακτή. Αγαπώ εκείνους που δεν ψάχνουν πρώτα ένα λόγο πέρα από τ’ αστέρια για να κατεβούνε και να θυσιαστούνε, αλλά θυσιάζουν τον εαυτό τους στη γη, ώστε η γη του Υπεράνθρωπου στη συνέχεια να έρθει.

ΑΓΑΠΩ ΑΥΤΟΝ ΠΟΥ ΖΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΕΙ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙ, ώστε ο Υπεράνθρωπος στη συνέχεια να ζήσει. Έτσι αναζητεί τη δική του κατάβαση. Αγαπώ αυτόν που μοχθεί και εφευρίσκει, ώστε να χτίσει το σπίτι για τον Υπεράνθρωπο, και να προετοιμάσει γι’ αυτόν γη, ζώα, και φυτά: γιατί έτσι αναζητεί τη δική του κατάβαση. Αγαπώ αυτόν που αγαπάει την αρετή του: γιατί η αρετή είναι η βούληση προς κατάβαση, και ένα βέλος λαχτάρας.

ΑΓΑΠΩ ΑΥΤΟΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΚΡΑΤΑΕΙ ΜΕΡΙΔΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ, αλλά θέλει να είναι πλήρως το πνεύμα της αρετής του: έτσι περπατάει σαν πνεύμα πάνω απ’ τη γέφυρα. Αγαπώ αυτόν που κάνει την αρετή του κλίση και πεπρωμένο του: έτσι, για χάρη της αρετής του, είναι διατεθειμένος να συνεχίσει να ζει, διαφορετικά να μη ζήσει άλλο. Αγαπώ αυτόν που δεν επιθυμεί πολλές αρετές. Μια αρετή είναι περισσότερο αρετή από δύο, επειδή είναι περισσότερο κόμβος για να πιαστεί το πεπρωμένο κάποιου.

ΑΓΑΠΩ ΑΥΤΟΝ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΨΥΧΗ ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΟΠΑΡΟΧΗ, που δε θέλει ευχαριστώ και δεν τα επιστρέφει: αφού πάντα παρέχει και δεν επιθυμεί να κρατήσει για τον εαυτό του. Αγαπώ αυτόν που ντρέπεται όταν τα ζάρια πέφτουν ευνοϊκά γι’ αυτόν, και που στη συνέχεια ρωτάει: «Είμαι ανέντιμος παίχτης;» -επειδή είναι διατεθειμένος να υποχωρήσει.

ΑΓΑΠΩ ΑΥΤΟΝ ΠΟΥ ΣΚΟΡΠΑΕΙ ΛΟΓΙΑ ΧΡΥΣΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΓΑ, και πάντα κάνει περισσότερα απ’ ό,τι υποσχέθηκε: γιατί αναζητάει τη δική του κατάβαση. Αγαπώ αυτόν που δικαιολογεί τους μελλοντικούς και συγχωρεί τους παρελθόντες: γιατί είναι διατεθειμένος να υποχωρήσει στους τωρινούς. Αγαπώ αυτόν που δαμάζει τον Θεό του, επειδή αγαπάει τον Θεό του: γιατί πρέπει να υποχωρήσει δια της οργής του Θεού του.

ΑΓΑΠΩ ΑΥΤΟΝ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΨΥΧΗ ΕΙΝΑΙ ΒΑΘΙΑ, ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΛΗΓΩΜΑ, και μπορεί να υποχωρήσει σε κάτι μικρό: έτσι περνάει εθελουσίως πάνω από τη γέφυρα. Αγαπώ αυτόν που οποίου η ψυχή είναι τόσο υπερπλήρης, που ξεχνάει τον εαυτό του, και όλα τα πράγματα είναι μέσα του: έτσι όλα τα πράγματα γίνονται η κάθοδός του.

ΑΓΑΠΩ ΑΥΤΟΝ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΡΔΙΑ: έτσι το κεφάλι του είναι μόνο τα σπλάχνα της καρδιάς του, η καρδιά του, όμως, προκαλεί την κατάβασή του. Αγαπώ όλους όσοι είναι σαν βαριές σταγόνες που πέφτουν μια-μια απ’ το μαύρο σύννεφο που χαμήλωσε πάνω απ’ τον άνθρωπο: προμηνύουν τον ερχομό της αστραπής, και υποχωρούν σαν προάγγελοι

Η μετριοφροσύνη της δημοκρατίας

Η συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του Αλμπέρ Καμί (1913-1960) είναι μια αφορμή για να ακούσουμε ξανά τη φωνή του. Το ακόλουθο κείμενο του Αλμπέρ Καμί δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 1948 στην εφημερίδα «La Gauche»:

Μερικές φορές σκέφτομαι, αν δεν έχω κάτι καλύτερο, για τη δημοκρατία (στο να κάνω μετρό, φυσικά). Είναι γνωστό ότι υπάρχει σύγχυση στα μυαλά των ανθρώπων σχετικά με αυτή την πολύτιμη έννοια. Και καθώς μου αρέσει να ξανασυναντιέμαι με τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων, αναζητώ τους ορισμούς που θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτοί από αυτόν τον μεγάλο αριθμό. Δεν είναι εύκολο και δεν ισχυρίζομαι ότι το έχω κατορθώσει. Αλλά νομίζω ότι μπορούμε να φτάσουμε σε κάποια ωφέλιμη προσέγγιση. Για να είμαι σύντομος, ιδού μία: η δημοκρατία είναι η κοινωνική και πολιτική άσκηση της μετριοφροσύνης. Πρέπει να την εξηγήσουμε.


Γνωρίζω δύο τύπους αντιδραστικής επιχειρηματολογίας (δεδομένου ότι όλα πρέπει να διευκρινίζονται, ας συμφωνήσουμε να αποκαλούμε αντιδραστική κάθε συμπεριφορά που αποβλέπει στο να αυξάνει γενικά τις οικονομικές και πολιτικές δουλείες που βαραίνουν πάνω στους ανθρώπους).
Αυτές οι δύο επιχειρηματολογίες κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις, αλλά έχουν το κοινό χαρακτηριστικό να εκφράζουν μιαν απόλυτη βεβαιότητα. Η πρώτη έγκειται στο να λένε: «Δεν θα μπορέσουν ποτέ να αλλάξουν τους ανθρώπους». Συμπέρασμα: «Οι πόλεμοι είναι αναπόφευκτοι, η κοινωνική και πολιτική δουλεία είναι μέσα στη φύση των πραγμάτων, ας αφήσουμε τους εκτελεστές να σκοτώνουν και ας καλλιεργήσουμε τον κήπο μας».
Η άλλη έγκειται στο να λένε: «Μπορούμε να αλλάξουμε τους ανθρώπους. Αλλά η απελευθέρωσή τους εξαρτάται από τον τάδε παράγοντα και χρειάζεται να δράσουμε με τον δείνα τρόπο για το καλό τους». Συμπέρασμα: είναι λογικό να καταπιέζουμε: 1) εκείνους που νομίζουν ότι δεν είναι δυνατή καμία αλλαγή, 2) εκείνους που δεν συμφωνούν γα τον εν λόγω παράγοντα, 3) εκείνους που, μολονότι συμφωνούν για τον παράγοντα, δεν συμφωνούν για τα μέσα που πρόκειται να τον αλλάξουν, 4) όλους εκείνους γενικά που θεωρούν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Συνολικά, τα τρία τέταρτα της ανθρωπότητας.


Και στις δύο περιπτώσεις βρισκόμαστε μπροστά σε μια πεισματική απλούστευση του προβλήματος. Και στις δύο περιπτώσεις εισάγονται στο κοινωνικό πρόβλημα μια σταθερότητα ή ένας απόλυτος ντετερμινισμός, που δεν μπορούν λογικά να βρεθούν σε αυτό. Και στις δύο περιπτώσεις αισθάνονται ότι κατέχουν αρκετές βεβαιότητες, ώστε να διαμορφώνουν ή να αφήνουν να διαμορφωθεί η Ιστορία με βάση αυτές τις αρχές και ώστε να δικαιολογούν ή να επιδεινώνουν τον ανθρώπινο πόνο. Νομίζω ότι αυτά τα πνεύματα, τα τόσο διαφορετικά, των οποίων όμως οι πεποιθήσεις αδιαφορούν εξίσου για τη δυστυχία των άλλων, είναι αξιοθαύμαστα. Αλλά πρέπει τουλάχιστον να τα αποκαλούμε με το όνομά τους και να λέμε τι είναι ικανά και τι δεν είναι ικανά να κάνουν.


Από τη δική μου μεριά, εγώ λέω ότι είναι πνεύματα που κυριαρχούνται από υπεροψία και ότι μπορούν να φτάσουν σε όλα εκτός από την απελευθέρωση του ανθρώπου και από μια πραγματική δημοκρατία. Υπάρχει μια φράση που η Σιμόν Βέιλ είχε το θάρρος να γράψει και που, με τη ζωή της και με τον θάνατό της, είχε το δικαίωμα να γράψει: « Ποιος μπορεί να θαυμάζει τον Αλέξανδρο ολόψυχα, αν δεν έχει κατώτερη ψυχή;» Ναι, ποιος μπορεί να μετράει τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του λόγου ή της ισχύος με τα ασύλληπτα βάσανα που αντιπροσωπεύουν, αν δεν έχει μια καρδιά ανίκανη για την πιο απλή συμπάθεια και ένα πνεύμα ξένο προς κάθε έννοια δικαιοσύνης!


Γι’ αυτό νομίζω ότι η δημοκρατία, είτε είναι κοινωνική είτε πολιτική, δεν μπορεί να θεμελιώνεται πάνω σε μια πολιτική φιλοσοφία που αξιώνει να γνωρίζει και να ρυθμίζει τα πάντα. Η δημοκρατία δεν είναι το καλύτερο από τα καθεστώτα. Είναι το λιγότερο κακό. Εχουμε δοκιμάσει λίγο όλα τα καθεστώτα και τώρα το γνωρίζουμε. Αλλά ένα δημοκρατικό καθεστώς μπορεί να επινοηθεί, να δημιουργηθεί και να υποστηριχθεί μόνον από ανθρώπους που γνωρίζουν ότι δεν τα ξέρουν όλα, που αρνούνται να αποδεχθούν την προλεταριακή συνθήκη και που δεν συμφιλιώνονται ποτέ με τη δυστυχία των άλλων, αλλά ακριβώς αρνούνται να επιδεινώσουν αυτήν τη δυστυχία στο όνομα μιας θεωρίας ή ενός τυφλού μεσσιανισμού.


Ο αντιδραστικός του Παλαιού Καθεστώτος υποστήριζε ότι ο λόγος δεν ρυθμίζει τίποτα. Ο αντιδραστικός του νέου καθεστώτος θεωρεί ότι ο λόγος θα ρυθμίζει τα πάντα. Ο αληθινός δημοκράτης πιστεύει ότι ο λόγος μπορεί να φωτίζει μεγάλο αριθμό προβλημάτων και ίσως να ρυθμίζει άλλα τόσα. Αλλά δεν πιστεύει ότι ο λόγος βασιλεύει, ως μόνος κυρίαρχος, σε ολόκληρο τον κόσμο. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο δημοκράτης είναι μετριόφρων. Ομολογεί ένα ορισμένο ποσοστό άγνοιας,αναγνωρίζει τον εν μέρει ριψοκίνδυνο χαρακτήρα της προσπάθειάς του και το ότι δεν τα κατέχει όλα. Και, με αφετηρία αυτήν την παραδοχή, αναγνωρίζει ότι χρειάζεται να συμβουλεύεται τους άλλους, να συμπληρώνει εκείνο που δεν γνωρίζει με αυτό που εκείνοι γνωρίζουν. Δεν αναγνωρίζει κανένα δικαίωμα που να μην του έχει δοθεί από τους άλλους και να μην υπόκειται στη διαρκή συμφωνία τους. Οποια απόφαση και αν κλήθηκε να πάρει, αποδέχεται ότι οι άλλοι, για τους οποίους πάρθηκε αυτή η απόφαση, μπορούν να την κρίνουν διαφορετικά και να του το λένε.


Η αυθεντική δημοκρατία αναφέρεται πάντοτε στη βάση, επειδή υποθέτει ότι σε αυτό το πεδίο καμιά αλήθεια δεν είναι απόλυτη και ότι οι εμπειρίες διαφόρων ανθρώπων, αθροιζόμενες η μια με την άλλη, αντιπροσωπεύουν μια προσέγγιση στην αλήθεια πιο πολύτιμη από μια συνεκτική αλλά εσφαλμένη θεωρία.


Η δημοκρατία δεν υπερασπίζεται μιαν αφηρημένη ιδέα ούτε μια λαμπρή φιλοσοφία. Υπερασπίζεται τους δημοκράτες, πράγμα που σημαίνει ότι ζητάει από αυτούς να αποφασίσουν για τα μέσα που είναι πιο κατάλληλα για να εξασφαλίσουν την άμυνά τους. Κατανοώ καλά ότι μια τόσο συνετή αντίληψη δεν είναι απαλλαγμένη από κινδύνους. Κατανοώ καλά ότι η πλειοψηφία μπορεί να κάνει λάθος την ίδια τη στιγμή που η μειοψηφία βλέπει καθαρά. Γι’ αυτό λέω ότι η δημοκρατία δεν είναι το καλύτερο καθεστώς. Χρειάζεται όμως να συγκρίνουμε τους κινδύνους αυτής της αντίληψης με εκείνους που προκύπτουν από μια πολιτική φιλοσοφία η οποία υποτάσσει τα πάντα στις δικές της απαιτήσεις.


Στη βάση της εμπειρίας, χρειάζεται να αποδεχθούμε μιαν ελαφρά απώλεια ταχύτητας παρά να αφεθούμε να μας παρασύρει ένας ορμητικός χείμαρρος. Εξάλλου, η ίδια η μετριοφροσύνη προϋποθέτει ότι η μειοψηφία μπορεί να εισακουστεί και ότι θα ληφθούν υπόψη οι γνώμες της. Γι’ αυτό λέω ότι η δημοκρατία είναι το λιγότερο κακό καθεστώς. Ξεκινώντας από δω, δεν είναι λυμένα όλα τα ζητήματα. Και γι’ αυτό ο συγκεκριμένος ορισμός δεν είναι οριστικός. Επιτρέπει όμως να εξετάσουμε υπό ένα ορισμένο φως τα προβλήματα που μας πιέζουν και που η αρχή τους σχετίζεται με την ιδέα της επανάστασης και με την έννοια της βίας. Επιτρέπει όμως να αρνηθούμε στο χρήμα όπως και στην αστυνομία το δικαίωμα να αποκαλούν δημοκρατία αυτό που δεν είναι δημοκρατία.

Φ. Ντοστογιέφσκι: Το όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου

Είμαι ένας άνθρωπος γελοίος. Τώρα με λένε τρελό. Θα ήταν τίτλος τιμής αν γι’αυτούς δεν εξακολουθούσα να είμαι το ίδιο γελοίος. Αλλά δεν δυσανασχετώ πια, όλος ο κόσμος μου είναι αρκετά συμπαθής, ακόμη κι όταν με κοροϊδεύουν και θα έλεγε κανείς, πως τότε ίσα ίσα μου είναι συμπαθής. Θα γελούσα κι εγώ μαζί με αυτούς ευχαρίστως, όχι τόσο για μένα, αλλά για να τους κάνω ευχαρίστηση, αν δεν δοκίμαζα τόση θλίψη κοιτάζοντάς τους. Θλίψη να βλέπω πώς δεν γνωρίζουν την αλήθεια, αυτή την αλήθεια που γνωρίζω εγώ. Τι σκληρό είναι να την γνωρίζεις μόνος εσύ! Αλλα δεν θα καταλάβουν.. όχι, δεν πρόκειται να καταλάβουν..

Άλλοτε υπέφερα πολύ να περνώ για γελοίος δεν φαινόμουν. Ήμουνα. Υπήρξα πάντα γελοίος και ξέρω ότι αναμφίβολα είμαι από γεννησιμιού μου. Θα μουν δε θα μουν επτά μόλις χρονών όταν κατάλαβα πως ήμουνα γελοίος. Ύστερα σπούδασα στο πανεπιστήμιο –και όσο σπούδαζα τόσο περισσότερο καταλάβαινα πόσο ήμουν γελοίος. Έτσι που όλη η πανεπιστημιακή μου μόρφωση φαινόταν να μην υπάρχει παρά για να μου δείξει και να μου εξηγήσει, όσο εντρυφούσα σ’αυτήν, πως ήμουν γελοίος. Χρόνο το χρόνο, βεβαιωνόμουνα όλο και περισσότερο ότι από κάθε άποψη παρουσίαζα ένα γελοίο πρόσωπο.

Όλος ο κόσμος με κορόιδευε παντού και πάντα. Αλλά κανενός δεν πέρναγε από το μυαλό ότι αν υπήρχε κάποιος στον κόσμο που ήξερε πιο καλά από όλους ότι είμαι γελοίος, αυτός ο άνθρωπος ήμουνα εγώ. Κι αγανακτούσα που κανείς δεν το φανταζόταν. Σε αυτό φταίω και εγώ, η αλαζονεία μου με εμπόδιζε πάντα να ομολογήσω το μυστικό μου. Αυτή η αλαζονεία αυξανόταν με τα χρόνια, και αν αφηνόμουν μπροστά σε οποιονδήποτε να αναγνωρίζω πως ήμουν γελοίος, πιστεύω πως το ίδιο κιόλας βράδυ θα είχα τινάξει τα μυαλά μου με μια πιστολιά. Έφηβος σαν ήμουν, πόσο είχα υποφέρει στη σκέψη ότι δεν θα μπορούσα να αντισταθώ, ότι ξαφνικά θα όφειλα να το ομολογήσω στους συντρόφους μου. Αλλά όταν ενηλικιώθηκα, αν και από χρόνο σε χρόνο είχα βεβαιωθεί ακόμη περισσότερο για την τρομερή ιδιομορφία μου, κατάφερα για τον άλφα ή βήτα λόγο να ηρεμήσω. Ακριβώς επειδή ως τότε αγνοούσα το γιατί και το πώς.

Ίσως το όφειλα σε αυτή την απέραντη μελαγχολία που κυρίευσε την ψυχή μου ύστερα από κάποιο γεγονός απροσμέτρητα ανώτερό μου, δηλαδή: την πεποίθηση που είχα μόνιμα από τότε, ότι εδώ κάτω τα πάντα είναι χωρίς σημασία. Το υποψιαζόμουν αυτό από πολύ καιρό αλλά ξαφνικά βεβαιώθηκα απόλυτα. Ένιωσα απότομα ότι θα μου ήταν αδιάφορο αν ο κόσμος υπήρχε ή αν δεν υπήρχε πουθενά τίποτε. Άρχισα να αντιλαμβάνομαι και να αισθάνομαι ότι κατά βάθος τίποτε δεν υπήρχε για μένα. Ως τότε νόμιζα πάντα ότι πολλά πράγματα υπήρξαν πριν από μένα. Τώρα αντιλαμβανόμουν ότι τίποτε δεν υπήρχε πριν, ή μάλλον ότι δεν υπήρχε παρά φαινομενικά.

Σιγά σιγά κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ποτέ δεν υπήρξε τίποτε. Έπαψα τότε να ερεθίζομαι με τους ανθρώπους και κατέληξα να μη τους προσέχω καθόλου. Αυτή η διάθεση εκδηλωνόταν ακόμη και στις πιο ασήμαντες περιστάσεις της ζωής: μου συνέβαινε, λόγου χάρη, περπατώντας στο δρόμο, να σκοντάφτω πάνω τους. Όχι γιατί με είχαν απορροφήσει οι σκέψεις, γιατί τότε δεν θα σκεφτόμουν όσα σκέφτομαι: τα πάντα μου ήταν αδιάφορα. Να μπορούσα τουλάχιστον να βρω τη λύση των προβλημάτων! Ούτε ένα δεν είχα λύσει. Και ο Θεός ξέρει πόσες λύσεις είχα προτείνει! Αλλά, επειδή αδιαφορούσα για όλα, πήγαν και τα προβλήματα στο βρόντο.

Να όμως που ξέρω την αλήθεια. Αυτή την αλήθεια την έμαθα τον περασμένο Νοέμβρη, στις τρεις Νοεμβρίου ακριβώς, και από τότε την έχω σταθερά
χαραγμένη στη μνήμη μου.

Φ. Νιτσε: Μαθήματα για την Παιδεία

Κύριοι, Όσοι  από εσάς με ακούτε μόλις αυτή τη στιγμή για πρώτη φορά- και δεν έτυχε ίσως στο μεταξύ να πάρει το αυτί σας πάρα πολλά για την προηγούμενη διάλεξή μου πριν από τρεις βδομάδες- πρέπει να έχετε την καλοσύνη να μεταφερθείτε χωρίς  άλλη προετοιμασία στο κλίμα μιας σοβαρής συζήτησης που είχα αρχίσει να τη διηγούμαι την τελευταία φορά και που σήμερα θα σας θυμίσω τα τελευταία σημεία της.

Ο συνοδός του φιλοσόφου  είχε μόλις εξηγήσει με ειλικρίνεια κι εμπιστοσύνη στον σπουδαίο δάσκαλό του γιατί αναγκάστηκε, βαρύθυμα, να αφήσει τη θέση του στην εκπαίδευση. Κι έλεγε ακόμη ότι περνούσε τώρα τον καιρό του απαρηγόρητος σε μια μοναξιά που την είχε διαλέξει μόνος του και ότι αυτή η απόφασή του κάθε άλλο παρά σε οίηση οφειλόταν.

«Έχω ακούσει», έλεγε ο έντιμος μαθητής , «πάρα πολλά από σας, δάσκαλέ μου, έχω μείνει πολύ καιρό κοντά σας, ώστε δεν μπορώ να έχω πια εμπιστοσύνη στην παιδεία και στην εκπαίδευσή μας, έτσι όπως είναι τώρα.  Βλέπω ολοκάθαρα τα τεράστια λάθη και τις αδυναμίες που εσείς συνηθίζατε να τα δείχνετε με το δάχτυλο.

Άλλα αιθάνομαι ότι δεν έχω μέσα μου αρκετή δύναμη να παλέψω γενναία και να συντρίψω τους προμαχώνες αυτής της δήθεν παιδείας. Μια αποθάρρυνση ολοκληρωτική με κυρίεψε: η καταφυγή στην μοναξιά δεν ήταν αλαζονεία, δεν ήταν έπαρση». Κι ύστερα για να δικαιολογήσει τη στάση του, σκιαγράφησε με τέτοιον τρόπο το γενικό γνώρισμα αυτής της εκπαίδευσης αυτής της εκπαίδευσης, ώστε ο φιλόσοφος άρχισε να του μιλάει με συγκινημένη φωνή  και να τον καθησυχάζει κάπως έτσι» Ησύχασε, φτωχέ μου φίλε», του είπε, « σε καταλαβαίνω τώρα καλύτερα, δεν έπρεπε να σου μιλήσω τόσο σκληρά. Έχεις σε όλα δίκιο, εκτός από την αποθάρρυνση. Θα σου πω αμέσως κάτι που θα σε παρηγορήσει. Μη φανταστείς ότι αυτή η ψεύτικη παιδεία, που τόσο σε βαραίνει, θα εξακολουθήσει να υπάρχει για πολύ ακόμα.

Δεν θέλω να σου κρατήσω κρυφο τι πιστεύω πια γι’ αυτήν: Ο καιρός της έχει περάσει, οι μέρες  της είναι πια μετρημένες. Ο πρώτος που θα τολμήσει να φανεί απόλυτα έντιμος στον χώρο αυτό θα «ακούσει» τον απόηχο της τιμιότητάς του να αντηχεί μέσα σε θαρραλέες ψυχές. Γιατί ουσιαστικάοι πιο ευγενικά προικισμένοι και οι πιο ευαίσθητοι έχουν κάνει μια σιωπηροί συμφωνία: Ο καθένας τους ξέρει τι υπέφερε εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούν  στα σχολεία, ο καθένας τους θα ήθελε να λυτρωθούν οι επόμενες γενιές από αυτό το βάρος, έστω κι αν χρειαζόταν να θυσιαστεί ο ίδιος.

Αιτία όμως που αυτή η απόλυτη εντιμότητα δεν εκδηλώνεται πουθενά, είναι η πνευματική φτώχεια της παιδαγωγικής σκέψης της εποχής μας. Λείπουν ακριβώς τα ταλέντα με τη γνήσια ευρηματικότητα, λείπουν οι αληθινά πρακτικοί άνθρωποι, οι άνθρωποι με τις ωραίες νέες ιδέες που ξέρουν ότι η σωστή μεγαλοφυία και η σωστή πράξη πρέπει κατανάγκη να συναντηθούν στο ίδιο άτομο, ενώ σήμερα λείπει από τους νηφάλιους ανθρώπους της πράξης η έμπνευση- και γι’ αυτό δεν υπάρχει σωστή πράξη.

Αρκεί ν ακοιτάξει κανείς τα παιδαγωγικά βιβλία του καιρού μας. Θα διαπιστώσει πως ο μόνος που δεν θα πάθει ζημιά από τη μελέτη τους είναι εκείνος που δεν αισθάνεται φρίκη για την έσχατη πνευματική γύμνια και τις αδέξιες επαναλήψεις των ίδιων πραγμάτων. Κατανάγκη λοιπόν αφετηρία της φιλοσοφίας μας δεν είναι πια ο θαυμασμός αλλά η φρίκη. Όποιος δεν μπορεί να την αισθάνεται παρακαλείται να μην απλώνει τα χέρια του στην εκπαίδευση.

Φυσικά ως τώρα το αντίθετο ήταν ο κανόνας. Όσοι αισθάνονταν φρίκη, όπως εσύ φτωχέ μου φίλε, έσπευδαν να φυγουν, ενώ εκείνοι οι νηφάλιοι κι απτόητοι άπλωναν τα αδέξια χέρια τους φαρδιά πλατιά στην πιο λεπτή τεχνική που μπορεί να υπάρξει: στην τεχνική της παιδείας. Αυτό όμως δεν μπορεί να εξακολουθήσει για πολύ καιρό ακόμα. Αρκεί να φανεί έτσω μια φορά ο έντιμος άνθρωπος με τις καλές και νέες ιδέες, ο οποιος προκειμένου να τις πρααγματοποιήσει, θα τολμήσει να διακόψει κάθε σχέση  με την παρούσα κατάσταση. Αρκεί μόνο μια φορά να δείξει ο έντιμος άνθρωπος με το παράδειγμά του τι δεν μπορούν να κάνουν τα δραστήρια αδέξια χέρια.Τότε τουλάχιστον θα έχει πια κανείς τη δυνατότητα να διακρίνει τα πράγματα, να αισθάνεται τη διαφορά και να κάνει σκέψεις για τα αίτια αυτής της αντίθεσης, ενώ τώρα τόσοι και τόσοι πιστεύουν εντελώς καλόπιστα ότι τα αδέξια χέρια ανήκουν στο παιδαγωγικό έργο».

* Νίτσε: Μαθήματα για την παιδεία, εκδ. Printa, 2006, σελ.57-60