Ο ΘΕΟΣ ΚΡΟΝΟΣ

 

Καλλιτεχνική προτομή του θεού Κρόνου (Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος ΙΕ΄, σελίδα 262)

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

 Ο θεός Κρόνος ήταν από τους αρχαιότερους θεούς της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας. Ήταν ο νεώτερος από τους Τιτάνες, τους υιούς του Ουρανού και της Γαίας (κατά άλλο μύθο του Ωκεανού και της Τηθύος) και ο συνεχιστής της δημιουργίας του κόσμου, την οποία σταμάτησε ο πατέρας του. Οπλισμένος από την μητέρα του, που ήταν αγανακτισμένη διότι ο πατέρας του Ουρανός μη θέλοντας να συνεχίσει την δημιουργία, γκρέμιζε τα παιδιά της στα Τάρταρα (τα βύθιζε στα έγκατα της γης) με αδαμάντινη άρπη (δρεπάνι) και έχοντας συμμάχους τους αδελφούς του, κατέβαλλε τον πατέρα του και έκοψε τα μέλη της ανδρικότητας του, εκ των οποίων, αφού τα έριξε στην θάλασσα γεννήθηκε η Αφροδίτη, ενώ από το αίμα που έτρεξε κατά την αποκοπή τους γεννήθηκαν οι Ερυνίες.

 Επί της βασιλείας του Κρόνου, η οποία είναι η 2^η φάση της δημιουργίας, γεννιόνται πλάσματα που ανήκουν στην ηθική τάξη, σε αντίθεση με τα πλάσματα της βασιλείας του Ουρανού (Κύκλωπας, Τιτάνας), οι οποίοι είναι άγριες φυσικές δυνάμεις. Ανάλογα η Νύχτα γέννησε τον Θάνατο, τον Ύπνο, τις Μοίρες, την Νέμεση, την Έρι, και αυτή τον Πόνο, τις Μάχες, τον Όρκο κ.ο.κ.

Παρά όμως την ιδέα της ηθικότητας και την γέννηση της ελπίδας της ομαλής εξελίξεως του κόσμου προς το καλύτερο, άξαφνα το έργο της δημιουργίας σταματά και πάλι, διότι ο Κρόνος επανέλαβε το φθοροποιό έργο του πατέρα του Ουρανού, καταπίνοντας τα παιδιά της αδελφής του και συζύγου του Ρέας. Δηλαδή τα ίδια τα παιδιά του.
Έτσι είχε καταπιεί στην αρχή την Εστία, την Δήμητρα, την Ήρα, τον Πλούτωνα και τον Ποσειδώνα, οπότε, αγανακτισμένη η Ρέα με την ωμότητά του έδωσε σ’ αυτόν να καταπιεί αντί του νεογέννητου έκτου τέκνου του, Δία, λίθο σπαργανωμένο και το βρέφος το παρέδωσε στους Κούρητες και στις Νύμφες Αδράστεια και Ίδη για να το διαφυλάξουν και το αναθρέψουν. Όταν μεγάλωσε ο Ζευς και ανδρώθηκε εξανάγκασε τον Κρόνο να καταπιεί φάρμακο, το οποίο έδωσε εις αυτόν η Μήτις, με το οποίο ο Κρόνος ξέρασε πρώτα τον λίθο που είχε καταπιεί και που στήθηκε στους Δελφούς προς λατρεία και μετά τα αδέλφια του Δία με την βοήθεια των οποίων και των Κυκλώπων, ο τελευταίος πολέμησε ενάντια στον Κρόνο και στους αδελφούς του Τιτάνες, επαληθεύοντας τον χρησμό των Ουρανού και Γης, σύμφωνα με τον οποίο ένας από τους υιούς του Κρόνου θα του στερούσε την εξουσία (ο χρησμός αυτός ήταν κατά ένα άλλο μύθο η αιτία της εξαφανίσεως των παιδιών του Κρόνου από αυτόν). Νικημένος και εκθρονισμένος «τέχνῃσι βίῃφι τε παιδός ἑοῖο» ο Κρόνος, γκρεμίστηκε και δέθηκε με αλυσίδα στα έσχατα θεμέλια του σύμπαντος «γαίης νέρθε και ἀτρυγέτοιο θαλάσσης» (Ομ. Ιλ. Ξ 203). Και έτσι την βασιλεία του Κρόνου διαδέχθηκε η βασιλεία του Δία, του θεού της τάξεως και της αρμονίας στον κόσμο, όπως εκείνη είχε διαδεχθεί εκείνη του Ουρανού.

Ο Χρόνος -Κρόνος, ο καταστροφέας που τρώγει τα παιδιά του, αυτά που έχει δημιουργήσει το θείο ον, η σκέψη του Διός, η ουράνια σκέψη, του Λόγου, της Φιλότητας.(Πηγή: Περιοδικό Ιχώρ, Τεύχος 4, άρθρο «Έρως και Παγκόσμια Φιλότητα, οι αντιερωτικές θρησκείες και ο ερωτοκεντρικός Ελληνισμός», Αθ. Κυριάκου, σελίδα 51)

ΕΞΗΓΗΣΗ ΜΥΘΩΝ

Οι μύθοι φαίνεται ότι πλάστηκαν από τους αρχαίους Έλληνες για να εξηγήσουν γιατί η λατρεία του Δία επεκράτησε στην αρχαία Ελλάδα έναντι της λατρείας τουΟυρανού και της Γης, το αρχέγονο ζεύγος, που δημιούργησε όλα τα όντα. Επειδή όμως η λατρεία του Δία δεν κατάργησε την λατρεία του Κρόνου στην αρχαία Ελλάδα, έπλασαν τους θεούς συγγενείς προς αλλήλους. Προς την ερμηνεία των μύθων ου Κρόνου ασχολήθηκαν αρχαίοι και νέοι ερμηνευτές των μύθων της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, εκφέροντας πολλές και διαφορετικές απόψεις. Εξ αυτών επικράτησαν οι εξής: ότι ο Κρόνος, πιθανότατα ξένος θεός (έμοιαζε πολύ με τον Φοινικικό θεό Μωλόχ) ήταν ηπροσωποποίηση του χρόνου, ο οποίος κατάπινε τα συμβάντα του παρελθόντος, εξαφανίζοντας αυτά από την μνήμη του ανθρώπου, μέχρι τους χρόνους που άρχισε η αναγραφή των και συνεπώς η διατήρησή τους στην μνήμη των ανθρώπων ή ότι ήταν ο κρυπτόμενος στην ξηρά δια της σποράς σίτος και αναφαινόμενος πάλι. Η δεύτερη γνώμη επικράτησε και της πρώτης, διότι από τις τελούμενες εορτές προς τιμή του (Κρόνια) εξάγεται ότι ήταν θεός των θερισμού των δημητριακών καρπών και προστάτης των γεωργών, αποστέλλοντας σε αυτούς ευνοϊκό καιρό για την σπορά. Προς τον γεωργικό αυτό θεό φαίνεται ότι στους παναρχαιότατους χρόνους τελούνταν και ανθρωποθυσία, κατά ανατολικό έθος, όπου θυσιάζονταν το πρώτο τέκνο της οικογένειας προς την εξασφάλιση της εύνοιας του θεού για την ζωή και την περιουσία των λοιπών μελών της. Πάντως ήταν ο αρχαιότερος θεός στην αρχαία ηπειρωτική Ελλάδα, του οποίου η λατρεία, όπως και των συνλατρευομένων Τιτάνων, εκτοπίστηκε με την λατρεία νέου θεού, του Δία, κατά τους προϊστορικούς χρόνους.

Λέει ο Πλάτων στην «Πολιτεία», 8,5 6 5d και «Μίνως» σ. 315κε), «Για μας οι ανθρωποθυσίες όχι μόνον δεν είναι Νόμος αλλά και ασέβεια. Για τους Καρχηδόνιους αντίθετα, είναι μια ιερά συνήθεια και σ' αυτούς, όπως αναμφίβολα ήδη σου ανεφέρθη, μερικές φορές κάποιος πατέρας θυσιάζει τα παιδιά του στον Κρόνο» Ανάλογα γράφει και ο Θεόφραστος, όπως προκύπτει από το χωρίον του Πορφυρίου, Νεοπλατωνικού φιλοσόφου εκ Τύρου, του 3ου αιώνα μ.Χ. στο έργο του «Περί Αποχής των εμψύχων», «Αφ' ου μέχρι του νυν ουκ εν Αρκαδία μόνον τοις Λυκαίοις, ούδ' εν Καρχηδόνι τω Κρονω, κοινή πάντες ανθρωποθυτούσι, αλλά κατά περίοδον της του νομιμου χάριν μνήμης εμφύλιον αεί αίμα φαίνουσιν προς τους βωμούς, καίπερ τοις παρ' αυτοίς οσίας εξειγούσης των Ιερών, τοις περιρραντηρίοις κηρύγματι, ει τις αίματος ανθρωπείου μεταίτιος».

Ο ΛΙΘΟΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΠΙΕ Ο ΚΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΓΗΣ 

 Περί αυτού, στην σελίδα «μαντεία»

ΛΑΤΡΕΙΑ & (ΑΝΘΡΩΠΟ) - ΘΥΣΙΕΣ

Ο Κρόνος δεν έπαυσε να λατρεύεται παντού στην αρχαία Ελλάδα και έπειτα με την εισαγωγή της λατρείας του Δία κατά τους ιστορικούς χρόνους. Στην αρχαία Αθήναλατρεύονταν εντός του κατάμεστου εξ ανδριάντων περιβόλου του ναού του Ολυμπίου Διός, όπου υπήρχε ναός του Δία και της Ρέας (Παυσ. Ι. 18.7) και τελούνταν γιορτή προς τιμή του τα Κρόνια, που ιδρύθηκε σε αρχαιότατους χρόνους, κατά την παράδοση από τον Κέκροπο ο οποίος λέγονταν ότι ήταν ο εισηγητής της λατρείας του στην Αττική. Τα Κρόνια τελούνταν την 12 του μηνός Εκατομβαιώνος, ο οποίος κατά τον Αθήναιο (ΙΓ, 581) καλούνταν αρχαιότερα Κρονίων ή Κρόνιος στις όχθες του Ιλισού και κοντά στον ναό του. Κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους τελούνταν στην Αθήνα αναίμακτος θυσία εις τον Κρόνο «τό δωδεκόμφαλον πόπανον» κατά την 15^η Ελαφηβολιώνος.

Στην αρχαία Ολυμπία, όπου κατά τις παλιές παραδόσεις διένειμε ο Κρόνος με τον Ήλιο κατά την εξουσία τους επί της Γης ενώ κατά άλλη δε πάλεψε προς αυτόν ο Ζευς περί της εξουσίας, πίστευαν ότι επί της βασιλείας του θεού Κρόνου έζησαν άνθρωποι που ονομάζονταν χρυσό γένος, είχαν κτίσει εις αυτόν ναό (Παυσ. V. 7, 6 και 10), οι Ηλείοι τελούσαν μεγαλοπρεπή εορτή κατά την οποία οι ιερείς, οι καλούμενοι «βασίλαι» πρόσφεραν θυσία επί της κορυφής του Κρονίου λόφου και επί του απ’ αυτής βωμού του Κρόνου, κατά την εαρινή ισημερία (τον μήνα Ελαφιόν του Ηλιακού ημερολογίου). Οι λεπτομέρειες της εορτής αυτής είναι άγνωστες, πιστεύεται όμως ότι στους πανάρχαιους χρόνους θα τελούνταν και στον βωμό αυτόν ανθρωποθυσίες όπως τελούνταν και αλλού κατά την εορτή των Κρονίων.

Στην αρχαία Λεβαδιά υπήρχε και άγαλμα του Κρόνου και τελούνταν θυσία εντός του μαντείου του Τροφωνίου και εις άλλους θεούς αλλά και εις τον Κρόνο, από τον κατερχόμενο στο μαντείο για να λάβει χρησμό. Στο Πήλιο της Θεσσαλίας λατρεύονταν ο Κρόνος και ο πατέρας του σοφού Κενταύρου Χείρωνα. Στην Αλεξάνδρεια κατά τους χρόνους των Πτολεμαίων προσφέρονταν ως θυσία στον Κρόνο και ανθρώπινα θύματα, γίνεται όμως μνεία και προσφοράς απανθρακίδων (λαγάνες) εις αυτόν από τους Έλληνες της πόλης. Από όλα όμως τα Κρόνια φαίνεται ότι μεγαλοπρεπέστατα ήταν εκείνα στην Ρόδο που τελούνταν στις 16 Μεταγειτνίωνος. Κατά την ετήσια αυτή εορτή προσφέρονταν ως θυσία εις τον Κρόνο, ένας από τους καταδικασμένους σε θάνατο.

Πλείστες ήσαν οι πόλεις στις οποίες δείχνονταν αντικείμενα είτε χώροι οι οποίοι είχαν σχέση με τους μύθους του Κρόνου. Έτσι ιερό του Κρόνου θεωρούνταν το ακρωτήριο της αρχαίας Αχαΐας Δρέπανο, διότι από αυτού πιστεύονταν ότι ο Κρόνος έριξε στην θάλασσα το δρεπάνι με το οποίο είχε αποκόψει τα γεννητικά όργανα του πατέρα του Ουρανού. Εις το όρος Θαυμάσιο του Μεθυδρίου της Αρκαδίας υπήρχε το σπήλαιο της Ρέας, όπου πιστεύονταν ότι αυτή απάτησε τον Κρόνο, δίνοντάς του να καταπιεί πέτρα αντί του νεογέννητου βρέφους (Δία). Κατά τους Χαιρωνείς η απάτη αυτή είχε γίνει στο γκρεμό της πόλης των Πετραχόν, κατά δε τους Δελφούς ,στους Δελφούς όπου δείχνονταν και ο λίθος που ξέρασε ο Κρόνος κοντά στο τάφο του Αχιλλέα Νεοπτόλεμου. Επάνω σε αυτό το λίθο έχυναν κάθε μέρα λάδι και σε κάθε εορτή τοποθετούσαν αργά έρια. ΣτηνΛακωνία και στην Σικελία διάφορα υψώματα καλούνταν Κρόνια, όπως ο λόφος της αρχαίας Ολυμπίας. Στην Σάμο, στην Πέρινθο, στην Μαγνησία κοντά στο Μαίανδρο καιαλλού, ένας των μηνών καλούνταν Κρονίων (στην Αθήνα παλαιότερα ο μήνας Εκατομβαιών) . Όλες οι πληροφορίες των αρχαίων συγγραφέων μαρτυρούν ότι η λατρεία του Κρόνου ήταν αρκετά διαδεδομένη και κατά τους ιστορικούς χρόνους στην αρχαία Ελλάδα.

ΡΩΜΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

Κατά την ανάκραση των αρχαίων ελληνικών μύθων με εκείνων της αρχαίας ρώμης, ταυτίσθηκε ο Σατούρνος των Ρωμαίων με τον Κρόνο των Ελλήνων και ταΣατούρνια με τα Κρόνια ένεκα της μεγάλης ομοιότητά τους. Τότε πλάσθηκαν νέες παραδόσεις για τον Κρόνο από τις οποίες οι κυριότερες ήσαν οι εξής: Και μετά την εκθρόνιση του ο Κρόνος δεν σταμάτησε να επιβουλεύεται την βασιλεία του Διός για αυτό εκδιώχθηκε και κατέφυγε στην Ιταλία στον βασιλέα Ιανό. Εκεί εξ ευγνωμοσύνης ευλόγησε την γη και αυτή παρήγαγε παντοίους και άφθονους καρπούς, για αυτό και εκείνη η εποχή ονομάστηκε χρυσός αιώνας. Κατά άλλη παράδοση, στην Ιταλία κατέφυγε ο Κρόνος από την Κρήτη. Κατά τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα ο Κρόνος δεν ήταν μόνο βασιλιάς της Ιταλίας αλλά όλης της Δύσεως. Ομοίως και κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη ο Κρόνος ήταν βασιλιάς όλων «των προς εσπέρας τόπων», των οποίων οι κάτοικοι και ιδίως οι Κελτοί, τιμούσαν εξαιρετικά τον Κρόνο ως δότη όλων των αγαθών που παρήγαγε η γη κατά την καλλιέργεια, την οποία αυτός δίδαξε. Έτσι άλλοι έθεταν τα όρια της βασιλείας του στις «Κρόνου στήλας» ή αλλιώς «Ἡρακλείους» καλούμενες. Άλλοι δε έλεγαν ότι περιελάμβανε μέσα στα όρια της βασιλείας του και την Βρετανία, τα μυθολογούμενα νησιά των Μακάρων και το «Κρόνιον Πέλαγος», το οποίο πιστεύεται ότι ήταν ο Βόρειος Παγωμένος Ωκεανός. Η προς τιμή του Κρόνου - Σατούρνου τελούμενη εν αρχαία ρώμη εορτή, τα Σατουρνάλια, γίνονταν το Δεκέμβριο μήνα, οπότε έληγαν όλες οι γεωργικές εργασίες και οι γεωργοί ευγνώμονες προς τον θεό για την αίσια λήξη των, παραδίδονταν με πλήρη ευθυμία σε διάφορες διασκεδάσεις. Κατά την διάρκεια της εορτής (μία ημέρα προς του αυτοκράτορα Αυγούστου, τρεις επί αυτού και ολόκληρη εβδομάδα κατά τους μετ’ αυτόν χρόνους) ουδεμία υπόθεση διεξάγονταν, τα δικαστήρια και τα σχολεία κλείνονταν και η κήρυξη του πολέμου θεωρούνταν ασέβεια προς τους θεούς. Κατά αυτήν την εορτή ανταλλάσσονταν δώρα μεταξύ των φίλων, τελούνταν διάφορες θυσίες μεασκεπείς τις κεφαλές των προσκυνητών για να μην εισχωρήσει σε αυτές κακός δαίμονας και διαταράξει την ευθυμία της εορτής, και το σπουδαιότερο παρέχονταν πλήρες ελευθερία στους δούλους έχοντας το δικαίωμα να φορούν τα ρούχα των κυρίων τους και να συντρώγουν μαζί τους. Όπως ταυτίστηκε με τον Σατούρνο των Ρωμαίων ο Ελληνικός Κρόνος, έτσι ταυτίστηκε και με το Καρχηδόνιο και Φοινικικό εν γένει θεό Βάαλ - Χαμάν, ο οποίος είχε τέμενος στην Καρχηδόνα και στον οποίο τελούνταν θυσίες παιδιών, και τον θεό του Ιράν Ζιρβάν - Ακαράν, προσωποποίηση του χρόνου.

Η Ρέα εξαπατά τον Κρόνο δίνοντάς του μια πέτρα τυλιγμένη με σπάργανα, ώστε να την καταβροχθίσει όπως τα υπόλοιπα παιδιά του, αντί του Δία, στην προσπάθεια του να διατηρηθεί στην εξουσία. Αυτός ο λίθος αργότερα θα τοποθετηθεί στους Δελφούς. (Περί αυτού είδε ενότητα «Μαντεία»)

ΗΣΙΟΔΟΣ & ΚΡΟΝΟΣ: Η βασιλεία του Κρόνου που περιγράφεται από τον Ησίοδο «ἐπί Κρόνου βίος», όπως και η βασιλεία του Σατούρνου, εξυμνείται μεν ως ο χρυσός αιώνας της ανθρωπότητας (κατά τον Ησίοδο τα έτη της βασιλείας πριν από την διάδοση της φωτιάς), διότι κατά αυτήν οι άνθρωποι ήσαν απαλλαγμένοι όχι μόνο των πόνων και των μόχθων προς την εξεύρεση της προς της διατροφής αναγκαίων αλλά και των κινδύνων και προ πάντων των παθών της ψυχής, ζώντες σε ηρεμία και γαλήνη αλλά διασύρεται και η εποχή τους ως εποχή των λίαν αφελών και απονήρευτων ανθρώπων, των οποίων η αγαθότητα εξισώνονταν μέχρι της μωρίας. Από αυτήν την διακωμώδηση προήλθε και η παροιμιώδης φράση «Κρονίων ὂζοντες» από την οποία χαρακτηρίζονταν οι οπισθοδρομικοί, οι μη αποσπώμενοι και έπ’ ελάχιστων πατρίων ηθών και εθίμων, και ένεκα αυτού μωραίνοντες αλλά και η μεταφορική έννοια της λέξεως Κρόνος, που σήμαινε τον μόρο και τον ανόητο. Για αυτό και οι μωριολογούντες, γέροντες ιδίως, καλούντανΚρόνοι και Κρονόληροι.

Πηγή: Γ.Δ. Καψάλης, Εκπαιδευτικός Σύμβουλος,  Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος ΙΕ΄, σελίδες 262 -263.

ΠΗΓΗ