Στη συνέχεια θα καταδυθούμε σε αρχαίους μύθους και ιερές παραδόσεις που περιέχουν το στοιχείο του θνήσκοντος θεού και της αναγέννησής του. Φαίνεται πως η παράδοση αυτή ήταν κοινή σε πολλούς λαούς και σε διάφορες χρονικές περιόδους, καθώς σε ένα πρώτο επίπεδο, απηχεί την εναλλαγή βασικών αντιθετικών αρχών του φυσικού μας κόσμου (μέρα-νύχτα, χειμώνας-άνοιξη, ευημερία-κακουχίες). Επίσης, θα δούμε πως στον μύθο πολλών θεοτήτων του αρχαίου κόσμου περιλαμβάνεται η ιστορία του τεμαχισμού του σώματος του θεού και η ακόλουθη περισυλλογή των κομματιών του ώστε αυτό να ανασυσταθεί. Ετσι φαίνεται πως οι ιερές αντιλήψεις του ανθρώπου, όπως αποκαλύπτονται μέσα από τα άδυτα των αρχαίων Μυστηρίων, ελάχιστα έχουν αλλάξει, αλλά μάλλον ακολουθούν μια μεταδιδόμενη, ανασυγκροτούμενη πορεία.
Ηλιος ο Πρώτος
Ολοι μας έχουμε νιώσει την ευχάριστη διάθεση και την ψυχολογική ανάταση που συνεπάγεται από μία λαμπρή, ηλιόλουστη μέρα. Ταυτόχρονα, όλοι μας γνωρίζουμε την ευεργετική επίδραση που έχει ο ήλιος πάνω στο ίδιο το φαινόμενο της ζωής. Ο ήλιος αποτελεί βασική πηγή ζωής για τον πλανήτη μας και έτσι δεν είναι καθόλου περίεργο που η παρουσία του αποτέλεσε κατά το παρελθόν ένα παγκόσμιο πνευματικό σύμβολο. Η σημαντική επιρροή του έχει αναγνωρισθεί από αρχαιοτάτων χρόνων και αποτυπωθεί στις λατρείες όλων των λαών. Για αμέτρητους αιώνες, οι άνθρωποι λάτρευαν τον μεγάλο θεό που σώζει τον κόσμο κάθε πρωί, καθώς αναδύεται από το σκοτάδι, ως ακτινοβόλο φως των ουρανών.
Το ταξίδι του ήλιου στον ουρανό φαίνεται πως αποτέλεσε μία από τις παλαιότερες και πιο ισχυρές αρχέγονες εικόνες της ανθρωπότητας, όπως τις χαρακτηρίζει ο γνωστός ψυχολόγος Καρλ Γιούνγκ. Ο Γιούνγκ αναφέρει γι’ αυτό: «Νομίζω πως ο μόνος τρόπος για να εξηγήσει κανείς την προέλευσή τους είναι η υπόθεση ότι αποτελούν καταστάλαγμα των εμπειριών της ανθρωπότητας που επαναλαμβάνονται διαρκώς μέσα στους αιώνες. Μία από τις πιο συνηθισμένες και εντυπωσιακές εμπειρίες είναι η καθημερινή φαινομενική τροχιά του ήλιου. Ετσι βρίσκουμε τον μύθο του ήλιου σε όλες τις απειράριθμες παραλλαγές». Αυτός ο μύθος είναι που σχημάτισε το «ηλιακό αρχέτυπο» κατά τον Γιούνγκ : «Οπως ο ήλιος, μέρα με την μέρα, καταβροχθίζεται από την δύση για να ξεκινήσει το νυχτερινό του ταξίδι, προτού ξαναπροβάλλει στην ανατολή αναγεννημένος, την ίδια πορεία ακολουθεί και ο θεός του ήλιου, η αρχέγονη φιγούρα του ηλιακού ήρωα, που δέχεται να καταβροχθιστεί από το πεπρωμένο του για να βιώσει την αναγέννηση και την ανάσταση».
Περί Οσίριδος, Ισιδος και Ωρου
Η ιστορία του θεού Οσιρη της αρχαίας Αιγύπτου είναι μάλλον από τις σημαντικότερες μέσα στην ιστορία των ιερών παραδόσεων και των θρησκειών. Ο Οσιρης ήταν ένας εκπολιτιστής βασιλιάς-θεός, που δίδαξε στους ανθρώπους την μόνιμη εγκατάσταση, την καλλιέργεια της γης, την ανέγερση ναών και την ανάπτυξη των τεχνών. Επινόησε επίσης δύο είδη αυλών για να συνοδεύουν με άσματα τις τελετές. Στον ναό του στην Αβυδο, στο ιερό όπου ο θεός είχε ταφεί, οι Αιγύπτιοι ιερείς τελούσαν με αναπαράσταση τα πάθη του Οσίριδος.
Ο αδερφός του Οσιρη, ο Σεθ, τον εχθρευόταν και ήθελε να τον εκτοπίσει από τον θρόνο. Ετσι μια μέρα ο Σεθ παγίδευσε τον Οσιρη, τον έκλεισε σε ένα κιβώτιο και το πέταξε στον Νείλο. Μετά από μέρες το κιβώτιο ξεβράστηκε και τα τρυφερά κλαδιά από ένα αρμυρίκι το τυλίξαν. Το φυτό μεγάλωσε, έγινε δένδρο που περιέκλεισε την κασέλα, και αργότερα κόπηκε και μεταφέρθηκε στην αυλή του βασιλιά της Συρίας. Εκεί το ανακαλύπτει η γυναίκα του Οσιρη, η Ισιδα, που όλο αυτό το διάστημα ήταν σε αναζήτησή του και τον ελευθερώνει. Ομως, ο Σεθ επιτίθεται ξανά και αυτή την φορά για να σιγουρευτεί τεμαχίζει τον Οσιρη και κρύβει τα κομμάτια του σε διάφορα σημεία. Η Ισιδα καταφέρνει πάλι να τα εντοπίσει. Τα ενώνει και τα τυλίγει με ένα μακρύ επίδεσμο από λευκό λινό.
Ετσι ο Οσιρης γίνεται η πρώτη μούμια, που με τις τρυφερές φροντίδες της Ισιδας καταφέρνει να της δώσει τον γιό τους, τον Ωρο, τον νέο κυβερνήτη του κόσμου. Στην συνέχεια, ο Οσιρης αποσύρεται ως βασιλιάς των νεκρών, όπου υποδέχεται τις ψυχές των δίκαιων και διδάσκει την ελπίδα της αναγέννησης και της μετά θάνατο ζωής.
Ο συμβολισμός του μύθου του Οσιρη
Η ιστορία του Οσιρη αναλύεται συμβατικά ως ένας μύθος γονιμότητας που αναφέρεται στην εναλλαγή των εποχών. Τον χειμώνα, ο βασιλιάς πληγώνεται θανάσιμα, κείτεται λαβωμένος και η γη παραμένει στείρα. Την άνοιξη, κάτι μαγικό συμβαίνει, ο Οσιρις ανασταίνεται και γονιμοποιεί πάλι τον κόσμο. Βαθύτερα, όμως, ο μύθος κρύβει ορισμένους πολύ ενδιαφέροντες συμβολισμούς. Ο θεός μισείται για τα καλά που προσφέρει στους ανθρώπους, καταδιώκεται από τις κακές δυνάμεις του κόσμου και θανατώνεται. Από την άλλη, σύμφωνα με τους μελετητές, ο εγκλεισμός στο κιβώτιο και η παγίδευση μέσα στην φύση συμβολίζει ταυτόχρονα την φυλάκιση της ψυχής μέσα στο σώμα και την ύλη.
Ετσι, η επαναφορά του Οσιρη στην ζωή είναι η επαναφορά του στο πνευματικό επίπεδο. Στην συνέχεια, η Ισιδα, αφού ανασυγκροτήσει το τεμαχισμένο του σώμα, γονιμοποιείται από αυτό, οπότε η σύλληψη του γιου τους Ωρου, του νέου βασιλιά του κόσμου, γίνεται από το πνεύμα του θεού, που ταυτόχρονα έχει ανακαινίσει τον κόσμο των νεκρών. Τέλος, στην θρησκεία του Οσιρη αρχίζει να λατρεύεται η εικόνα της μητέρας θεάς και του βρέφους στην αγκαλιά της, που γίνεται το θέμα πολλών αιγυπτιακών αγαλματίδιων και τοιχογραφιών.
Ορφέας, ο θνητός ιδρυτής μια θρησκείας
Από τον 6ο αιώνα π.Χ. ο Ορφέας θεωρείται ένας από τους μεγάλους μουσικούς και εφευρέτες της αρχαιότητας. Είναι αυτός που τελειοποίησε την λύρα. Η μουσική του ήταν τόσο όμορφη που μπορούσε όχι μόνο να μαγεύει τους ανθρώπους και τα ζώα, αλλά και να κάνει τα δένδρα και τους βράχους να κινούνται. Θεωρούνταν ακόμη ένας από τους πρωτεργάτες του πολιτισμού, που δίδαξε στην ανθρωπότητα τις τέχνες της γεωργίας, της φαρμακευτικής και της γραφής.
Η σημαντικότερη, όμως, ιστορία στην ζωή του Ορφέα, είναι η κάθοδός του στον Αδη για να ξαναφέρει στην ζωή την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Η Ευρυδίκη είχε την ατυχία να πεθάνει την ημέρα του γάμου τους από ένα φίδι που τη δάγκωσε στον αστράγαλο. Αβάσταχτα θλιμμένος ο Ορφέας, αποφάσισε να μην αποδεχθεί αυτή την τάξη της ζωής και του θανάτου και να την φέρει πίσω. Κατερχόμενος όλο και βαθύτερα, ο Ορφέας συνάντησε τον βαρκάρη Χάροντα, τον μάγεψε με την λύρα του και τον κατάφερε να τον περάσει στην αντίπερα όχθη των νεκρών. Επειτα μάγεψε με την λύρα και τον Κέρβερο, τον τρικέφαλο σκύλο που φρουρούσε την είσοδο του Αδη. Τελικά έφτασε στο μέρος όπου ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου κρατούσε την αγαπημένη του. Με την μουσική του κατάφερε να απαλύνει την καρδιά του Αδη και της Περσεφόνης, οι οποίοι συμφώνησαν να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να επιστρέψει μαζί του στη γη, θέτοντας όμως ως μοναδικό όρο εκείνος να περπατά μπροστά από αυτήν και να μην κοιτάξει πίσω μέχρι να φτάσει στον επάνω κόσμο. Αλλά την τελευταία στιγμή, όταν το φως του ήλιου έπεσε στο πρόσωπό του, ανησυχώντας μήπως ο Αδης τον είχε εξαπατήσει, ο Ορφέας έστρεψε το κεφάλι του. Και είδε την αγαπημένη του να παρασύρεται ξανά προς τα πίσω, στους πέτρινους διαδρόμους που οδηγούσαν στον Κάτω Κόσμο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ορφέας δεν καταφέρνει να ανατρέψει την τάξη της ζωής και του θανάτου, που παραμένει ένας υπέρτατος Νόμος. Επίσης, σε αντίθεση με τους άλλους μυώδεις ήρωες της αρχαιότητας, που έδιναν τον καλό αγώνα επιδεικνύοντας γενναιότητα και μη εγκαταλείποντας ποτέ την μάχη, ο μουσικός Ορφέας αποτυγχάνει λόγω της αμφιβολίας του. Απαρηγόρητος μετά από αυτή την αποτυχία, ο Ορφέας φαίνεται να αποσύρεται από τον κόσμο. Σύμφωνα με μία παράδοση, κατά το τέλος της ζωής του περιφρόνησε την λατρεία όλων των θεών εκτός από εκείνη του Ηλιου.
Ενα πρωινό, που ανέβηκε στο όρος Παγγαίον για να χαιρετήσει τον θεό κατά την ανατολή, οι ιέρειες Μαινάδες του Διονύσου του επιτέθηκαν επειδή δεν τιμούσε τον θεό τους. Τον διαμέλισαν και έριξαν το κεφάλι του μέσα σε ένα ποτάμι. Αλλά οι Μούσες μάζεψαν τα τεμαχισμένα μέλη και τα έθαψαν, ενώ η κεφαλή του τοποθετήθηκε σε ένα σπήλαιο, όπου τα πλήθη συνέρρεαν για να ακούσουν τους χρησμούς του.
Η θρησκευτική σέκτα των Ορφικών τίμησε τον Ορφέα ως αρχηγό της και του απέδωσε την μυστική διδασκαλία για την διπλή φύση του ανθρώπου (θεϊκή και τιτάνια) και για την μεταθανάτια τύχη της ψυχής. Ο Πλάτωνας αναφέρει για τους Ορφικούς : «Μερικοί λένε ότι το σώμα είναι τάφος της ψυχής, η οποία παραμένει θαμμένη κατά την ζωή. Μάλιστα οι Ορφικοί ονόμασαν το σώμα σήμα (τάφο) γιατί κατά την γνώμη τους η ψυχή ζει περιβεβλημένη από το σώμα σαν σε φυλακή». Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής θρησκείας συναντούμε έναν ιδρυτή θρησκείας που πεθαίνει ως μάρτυρας της πίστης του.
Ο θρήνος για τον Αδωνη και η καρδιά του Διονύσου
Ενας ακόμη αρχαίος θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται είναι ο Αδωνης. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν τόσο πανέμορφο βρέφος που μόλις τον είδε η θεά Αφροδίτη τον ερωτεύτηκε και έτσι τον έβαλε σε μία λάρνακα και τον εμπιστεύθηκε στην Περσεφόνη, την θεά του κάτω κόσμου. Ομως, όταν ο Αδωνης μεγάλωσε, η Περσεφόνη θαμπωμένη και αυτή από την ομορφιά του αρνήθηκε να τον επιστρέψει. Τότε η Αφροδίτη ζήτησε την συνδρομή του Δία. Ο πατέρας των Θεών έδωσε τον όμορφο νέο τα 2/3 του χρόνου του στην Αφροδίτη και το 1/3 στην Περσεφόνη. Η Αφροδίτη εγκατέλειψε τον Ολυμπο και ακολούθησε τον όμορφο νέο στην Γη. Όμως λίγο αργότερα, σε ένα από τα κυνήγια που συμμετείχε, ο Αδωνης σκοτώθηκε από έναν αφηνιασμένο κάπρο. Η Αφροδίτη απαρηγόρητη και με δάκρυα στα μάτια, ζήτησε από την Περσεφόνη πίσω τον όμορφο νέο και εκείνη αποφάσισε να τον μοιράζονται για έξι μήνες τον χρόνο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, προς τιμή του θεού Αδωνη, κάθε χρόνο γιορτάζονταν τα Αδώνια. Η πρώτη μέρα των εορτασμών, που λεγόταν «Αφανισμός», ήταν ημέρα πένθους όπου στολίζονταν οι «Κήποι του Αδώνιδος», ένα είδος επιταφίου. Η δεύτερη μέρα, η «Εύρεσις», ήταν μέρα χαράς για την ανάσταση του θεού και την ανάληψή του δίπλα στην Αφροδίτη για το μισό του χρόνου. Ο Αδωνης είναι ίσως ο μοναδικός αναστημένος θεός της αρχαιότητας που δεν βιώνει τον θάνατο διαμελιζόμενος.
Ωστόσο, αυτή η τύχη επιφυλάχθηκε σε έναν ακόμη θεό. Ο Πλούταρχος ταυτίζει τον Οσιρη, τον τελευταίο θεό-βασιλιά των Αιγυπτίων, τον Διόνυσο, τον τελευταίο των Ολύμπιων θεών. Οπως και ο Δίας πριν από αυτόν, ο Διόνυσος απειλήθηκε με θάνατο εν τη γενέσει του. Οι Τιτάνες, που παραμόνευαν έξω από το λίκνο του, στο βάθος μιας σπηλιάς, όρμισαν στον Διόνυσο και τον διαμέλισαν. Η Αθηνά, όμως, που είχε καταφέρει να διεισδύει απαρατήρητη στην σπηλιά, πρόλαβε να διασώσει την καρδιά του βρέφους και την παρέδωσε στον Δία, ο οποίος άνοιξε μια οπή στον μηρό του και την τοποθέτησε μέσα. Ετσι, ύστερα από ένα διάστημα, ο Διόνυσος γεννήθηκε πάλι, πλήρως ανεπτυγμένος από τον μηρό του Δία.
Η μυστική παράδοση και η θυσία του Ιησού
Είναι καλό να έχουμε στο νου μας ότι οι αρχαίες μυθολογίες και οι ιερές παραδόσεις, μερικές από τις οποίες εξετάσαμε συνοπτικά σε αυτό το άρθρο, κινούνται σε δύο επίπεδα νοήματος: ένα εξωτερικό και ένα εσωτερικό. Από την μία πλευρά περιλαμβάνουν μια ιστορία του φυσικού κόσμου, της εξέλιξης και των αλλαγών του. Και, από μία άλλη πλευρά, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, περιλαμβάνουν την ιστορία του πνευματικού κόσμου, όπως γινόταν αντιληπτή από τους ανθρώπους, και μια ιστορία για την εξέλιξη της ανθρώπινης συνειδητότητας. Την εποχή του Ιησού Χριστού, οι άνθρωποι δεν βίωναν πλέον την παρουσία των θεών μέσα στον κόσμο, στην καθημερινότητά τους, και έτσι ήταν αναγκαίο ο θεός Ηλιος, ο Λόγος, ο υιός του Θεού, να κατέλθει στην Γη. Η ιστορία της θείας αναγέννησης και γονιμοποίησης του κόσμου θα επαναλαμβανόταν, φέρνοντας μαζί της μια σημαντική αλλαγή.
Ο Ιησούς Χριστός εμφανίζεται ως ένας θεός εξατομικευμένος, δεν ταυτίζεται απόλυτα με τις φυσικές διεργασίες του κόσμου, δεν πεθαίνει και αναγεννάται απλώς, αλλά αγωνίζεται, χαίρεται, διδάσκει, μελαγχολεί, επιλέγει. Εισάγει ένα νέο είδος αγάπης, την συμπονετική αγάπη, που βασίζεται στην ενσυναίσθηση. Ταυτόχρονα, είναι αυτός που εμφυτεύει τον σπόρο της εσωτερικής ζωής για κάθε άνθρωπο. Εισάγει την αίσθηση ότι ο καθένας μάς έχει μια προσωπική ιστορία, ο καθένας μας μπορεί να εκπέσει όπως εξέπεσε η ανθρωπότητα, να βιώσει κρίσεις αμφιβολίας, και μπορεί να βρει την προσωπική του εξιλέωση μέσα από την ελεύθερα επιλεγμένη αγάπη. Και έτσι, η θυσία του καινούριου θεού Ηλιου, αποτελεί μια καινούρια ευθύνη για όλους μας, για την πνευματική ανάσταση της ανθρωπότητας και του πλανήτη.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου