Αριστοτέλης (384 π.Χ.)

<< και είναι η φιλία των παιδιών με τους γονείς, όπως και η φιλία των ανθρώπων με τους θεούς, σαν τη σχέση με κάποιο ιδανικό και με κάτι ανώτερο γιατί αυτοί τους έχουν κάνει τις μεγαλύτερες ευεργεσίες. >>



Ο Αριστοτέλης με το συγγραφικό του έργο, αφενός συγκεντρώνει και ταξινομεί ολόκληρη την επιστημονική κληρονομιά του κλασικού ελληνισμού, αφετέρου εξελίσσει και συστηματοποιεί την ελληνική φιλοσοφία που την εποχή εκείνη απαριθμούσε τουλάχιστον 200 χρόνια ζωής.
Γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Στάγειρα, στο ανατολικό τμήμα της Χαλκιδικής.

Ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν προσωπικός γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Β'.
Το 368 π.χ. ο νεαρός Αριστοτέλης μετοίκησε στην Αθήνα και έγινε δεκτός στην Ακαδημία του Πλάτωνα, όπου και φοίτησε 20 χρόνια, μέχρι το θάνατο του δασκάλου του (348 π.χ.). Στη συνέχεια πήγε στην Άσσο της Μυσίας, που γνώριζε εκείνη την εποχή μεγάλη πνευματική άνθηση, και κατόπιν στη Μυτιλήνη, όπου έμεινε για δύο χρόνια.
Το 343 π.χ. τον προσκάλεσε στην αυλή του ο Φίλιππος της Μακεδονίας και ανέλαβε την εκπαίδευση του Αλέξανδρου. Ο Αριστοτέλης γύρισε στην Αθήνα το 335 π.Χ., όπου ίδρυσε τη δική του σχολή, το Λύκειο ή Περίπατο, όπως ονομάστηκε αργότερα. Η σχολή βρισκόταν στο ανατολικό τμήμα της πόλης, κοντά στο ιερό του Λυκείου Απόλλωνα, απ' όπου και πήρε το όνομά της, και αρχικά στεγαζόταν σε ένα γυμναστήριο. Αργότερα, ο διάδοχος του Αριστοτέλη, Θεόφραστος, κληρονόμησε ένα κτήμα κοντά στη σχολή, το οποίο έθεσε στη διάθεση του Λυκείου.
Στη σχολή του ο Αριστοτέλης δίδαξε δεκατρία χρόνια. Η διαμονή του στην Αθήνα τελείωσε άδοξα, όταν, εξαιτίας του αντιμακεδονικού κλίματος που αυξήθηκε στην πόλη μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο φιλόσοφος κατηγορήθηκε για ασέβεια. Για να αποφύγει την καταδίκη κατέφυγε στη Χαλκίδα, όπου πέθανε ένα χρόνο μετά, το 322 π.Χ.
Ο Αριστοτέλης είναι από τα καθολικότερα πνεύματα, αφού ασχολήθηκε με όλα τα επιστημονικά και φιλοσοφικά θέματα, συνδυάζοντας τη φιλοσοφική θεώρηση με την εμπειρική παρατήρηση. Η επίδραση της αριστοτελικής φιλοσοφίας υπήρξε μεγάλη κατά τους αρχαίους όσο και κατά τους νεότερους χρόνους. Αποφασιστική ήταν η επιρροή του στο Μεσαίωνα. Τα έργα του Aριστοτέλη απευθύνονταν σε κοινό με επαρκή γενική παιδεία. Ο ίδιος έκανε διάκριση μεταξύ των Λόγων Εξωτερικών, έργων που προορίζονταν για αναγνώστες εκτός της σχολής του και από τα οποία διαθέτουμε μόνον αποσπάσματα, και των Λόγων κατά Φιλοσοφία, έργων γραμμένων με τη μορφή διαλέξεων ή για μελέτη μέσα στο δικό του κύκλο, τα οποία αποτελούν το σωζόμενο αριστοτελικό έργο.
Τα κείμενα που διαθέτουμε πιθανόν ανάγονται σε μια έκδοση που έκανε ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος πριν από τα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ., στον οποίο αποδίδονται επίσης η διάταξη των έργων του φιλοσόφου, η διαίρεσή τους σε βιβλία καθώς και μερικοί τίτλοι.
Ο ίδιος ο Αριστοτέλης αναγνώριζε μια συγκεκριμένη διάταξη της γνώσης ή των επιστημών, στην οποία βασίζεται και η διάταξη των έργων του: θεωρητική, πρακτική και παραγωγική. Σ' αυτά πρέπει να προστεθούν και οι λογικές πραγματείες, τις οποίες ο φιλόσοφος θεωρούσε ως μέθοδο επιχειρηματολογίας εφαρμόσιμη σε όλες τις επιστήμες.
Φυσικά: Μελέτες και παρατηρήσεις γύρω από φυσικά θέματα περιλαμβάνονται στα έργα Φυσικά, Περί Ουρανού, Περί Γενέσεως και Φθοράς, Περί Κόσμου, Περί Ζώων Μορίων, Περί Ζώων Κινήσεως, Περί Ψυχής. Όπως διακρίνεται και από τους τίτλους, οι μελέτες αυτές αφορούν τη φύση, τη βιολογία και τη θεολογία.
Οντολογικά: Τα σχετικά έργα είναι συγκεντρωμένα στο σύγγραμμα του φιλοσόφου Μετά τα Φυσικά. Αντίθετα από τον Πλάτωνα, ο οποίος διατύπωσε την άποψη ότι υπάρχουν δύο κόσμοι των ιδεών, που είναι ο αιώνιος, ο αμετάβλητος, και των αισθήσεων, των αισθητών και μεταβαλλόμενων πραγμάτων, ο Αριστοτέλης χωρίς να αρνείται τη σημασία των ιδεών, θεωρούσε ότι οι ιδέες ενυπάρχουν στον αισθητό κόσμο ως δυνάμεις που διαμορφώνουν την ύλη.
Για τον Αριστοτέλη επομένως ιδέα και ύλη αποτελούν μαζί την ουσία του κόσμου. Με τον Πλάτωνα διέφεραν και σε ένα άλλο σημείο: ενώ για τον Πλάτωνα η Ιδέα ήταν η πρώτη και τελευταία αλήθεια, για τον Αριστοτέλη πρωταρχικό ήταν το Γεγονός. Τέλος, ο Αριστοτέλης εγκαινίασε τη μέθοδο της ανάλυσης, η οποία πριν από τη σύνθεση απαιτεί την επιστημονική μέθοδο της παρατήρησης.
Η άποψη αυτή συγγενεύει με τη σκέψη του Δημόκριτου, διαφοροποιείται όμως απ' αυτήν λόγω των αρχών του Αριστοτέλη, δηλαδή της αρχής της ελεύθερης βούλησης του ατόμου και της αρχής της εντελέχειας, της σκοπιμότητας δηλαδή που ενυπάρχει στην ύλη. Αυτή η δεύτερη αρχή οδήγησε στο χαρακτηρισμό της αριστοτελικής θεωρίας ως τελεολογική.
Λογικά: Τα συγγράμματα του φιλοσόφου που αναφέρονται στη λογική και τη μεθοδολογία συγκεντρώθηκαν κατά τη Βυζαντινή περίοδο σε ένα βιβλίο με τίτλο Όργανον. Ο Αριστοτέλης διατύπωσε τους βασικούς νόμους της λογικής, το νόμο της ταυτότητας, το νόμο της (μη) αντίφασης και το νόμο της τρίτης αποκλείσεως. Με τους νόμους αυτούς και τη θεωρία για τις λογικές κατηγορίες έννοια, κρίση, συλλογισμό θεμελίωσε την τυπική λογική.

Πολιτικά: Ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε και με την κοινωνική ιστορία και την πολιτειολογία. Έχει διασωθεί μόνον ένα σύγγραμμα, τα Πολιτικά. Η πραγματεία Αθηναίων Πολιτεία και αποσπάσματα από τις πολιτείες άλλων πόλεων αποτελούν δείγματα του προγράμματος της σχολής του. Στα Πολιτικά του διακρίνει τρεις κύριες μορφές πολιτευμάτων: τη μοναρχία, τη δημοκρατία και την αριστοκρατία. Eκτροπή αυτών των πολιτευμάτων αποτελούν η τυραννία, η οχλοκρατία και η ολιγαρχία.
Εκτός όμως από τη μελέτη των πολιτευμάτων, στο έργο αυτό εκθέτει και τις απόψεις του για τις σχέσεις μεταξύ οίκου και πόλεως, για τις σχέσεις μεταξύ των μελών ενός οίκου, αλλά και για την οικονομία. Διακρίνει την οικονομία που είναι απαραίτητη για την αυτονομία του οίκου ή του κράτους, την οποία ονομάζει χρηματιστική, από εκείνη που οδηγεί στο κέρδος και την ονομάζει είδος της χρηματιστικής καπηλικόν.
Για την τεκμηρίωση των απόψεών του ο Αριστοτέλης παραθέτει στο βιβλίο του πολύτιμες για μας πληροφορίες σχετικά με τις κοινωνικές αντιθέσεις, τους κοινωνικούς αγώνες, αλλά και τις άλλες κυρίαρχες απόψεις της εποχής του. Εκθέτει ακόμα τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν σε διάφορες πόλεις, όχι μόνον της Ελλάδας, από τους αρχαιότερους χρόνους μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ.
Hθικά: Στα Hθικά περιλαμβάνονται οι μελέτες Hθικά Ευδήμια, Ηθικά Μεγάλα και Ηθικά Νικομάχεια. Στο τελευταίο αυτό έργο ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι σκοπός κάθε ατόμου είναι η ευτυχία, την οποία ο καθένας αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο. Θεωρεί, χωρίς να απορρίπτει τα άλλα αγαθά, ότι τη μεγαλύτερη αξία έχουν τα πνευματικά αγαθά, που μας τα χαρίζει η καλλιέργεια της αρετής. Κατά το φιλόσοφο η αρετή δεν επιβάλλεται, αλλά εξαρτάται από την ελεύθερη βούληση του ατόμου. Στις κυριότερες αρετές κατέτασσε ο Aριστοτέλης τη μεγαλοψυχία και τη φιλία, μορφή της οποίας ήταν και ο έρωτας.
Aισθητικά: Kατά τον Aριστοτέλη τέχνη ήταν η δημιουργική απεικόνιση της πραγματικότητας με τη βοήθεια των αισθήσεων. Ως ανώτερο είδος τέχνης αναγνώριζε την τραγωδία, ενώ χαρακτήριζε ως βάναυση κάθε χειρωνακτική εργασία. Tα σωζόμενα έργα που πραγματεύονται αισθητικά θέματα είναι η Ποιητική, όπου περιέχεται και ο ορισμός της τραγωδίας, και η Ρητορική, στην οποία περιέχονται γενικοί κανόνες καλλιέπειας και υποδείξεις για τα εκφραστικά μέσα, με τα οποία ο ρήτορας μπορεί να πείσει τους συνομιλητές του.

ΠΗΓΗ