Η Δ' Σταυροφορία υπήρξε ένα γεγονός μοναδικό, ένα
«παράδοξο» στην ιστορία των Σταυροφοριών, το οποίο καταρράκωσε την ενότητα της
χριστιανικής Εκκλησίας και διεύρυνε το χάσμα ανάμεσα στην Ορθόδοξη και την
Καθολική Εκκλησία, που είχε δημιουργηθεί μετά το Σχίσμα του 1054 και το οποίο
δεν έχει γεφυρωθεί ώς σήμερα.
Οχι μόνο δεν χύθηκε το αίμα έστω ενός μουσουλμά-νου, αφού οι σταυροφόροι μάχονταν για την ανάκτηση των Αγίων Τόπων, αλλά αντίθετα η προδοτική επίθεση και οι σφαγές εναντίον των χριστιανών αδελφών της Ανατολής άνοιξαν την «κερκόπορτα» στην οθωμανική λαίλαπα (στη φωτογραφία σκηνή από την ταινία «Kingdom of Heaven») Το έτος 1204 μπορεί να φαντάζει μακρινό σε πολλούς, όμως ο αντίκτυπος των γεγονότων εκείνων ακόμα ταλανίζει τις σχέσεις των δύο Εκκλησιών και προσδιορίζει αντιλήψεις και στερεότυπα τόσο στην ορθόδοξη Ανατολή όσο και στην καθολική Δύση. Σχεδόν οχτακόσια χρόνια μετά τη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' ένιωσε (;) την ανάγκη να ζητήσει επίσημα συγγνώμη από την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα το καλοκαίρι του 2001, για τη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης και τις τρομερές βιαιότητες που διέπραξαν οι σταυροφόροι εναντίον της μεγαλύτερης και πιο εκλεπτυσμένης χριστιανικής μητρόπολης του Μεσαίωνα και της καρδιάς της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Οι «σκοτεινοί» αιώνες
Ο 12ος και ο 13ος αιώνας υπήρξαν μια εξαιρετικά βίαιη εποχή στην Ευρώπη. Η φτώχεια για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν δεδομένη και δυσβάσταχτη. Ο χρόνος κυλούσε αργά και η ζωή είχε κυκλική πορεία: καλλιέργεια, συγκομιδή της σοδειάς, με τις θρησκευτικές γιορτές ένα ευχάριστο διάλειμμα από τον καθημερινό μόχθο. Αιματηροί πόλεμοι ανάμεσα σε ισχυρούς βασιλείς και φιλόδοξους φεουδάρχες, βίαιες εξεγέρσεις, προκατάληψη και θρησκευτικός φανατισμός ήταν στοιχεία της κοινωνικής ζωής, όπου το χέρι της Καθολικής Εκκλησίας αποδεικνυόταν μακρύ και βαρύ για όσους παραστρατούσαν από τις εντολές της. Ο φόβος για την αιώνια τιμωρία στην Κόλαση «στοίχειωνε» κάθε βήμα του ανθρώπου του Μεσαίωνα. Η κυρίαρχη άποψη ήταν ότι η επέμβαση του Θεού και των αγίων καθόριζε τη σοδειά, τη γιατρειά από τις ασθένειες, τα αποτελέσματα των μαχών, τα μικρά και τα μεγάλα της ζωής. Αν όλα πήγαιναν καλά, τότε δοξαζόταν το όνομα του Θεού. Αλλιώς, οι φυσικές καταστροφές, οι επιδημίες και οι ήττες βιώνονταν ως Θεία Τιμωρία.
Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, αναπτύχθηκε το κίνημα των Σταυροφοριών. Για κάποιους ήταν ένας τρόπος να κερδίσουν μία θέση στη Βασιλεία των Ουρανών, για άλλους, πιο τυχοδιώκτες, η ευκαιρία να δραπετεύσουν από την κλειστή δυτική φεουδαρχική κοινωνία, να δουν θαυμαστούς κόσμους και να κερδίσουν πλούτη, γη και δόξα στη μυθική Ανατολή. Η Α' Σταυροφορία υπήρξε επιτυχής και μια σειρά από φράγκικα βασίλεια ιδρύθηκαν στην Παλαιστίνη και τη Συρία, με προεξάρχον αυτό της Ιερουσαλήμ. Κυκλωμένα από υπέρτερους αριθμητικά αντιπάλους, που αρχικά ήταν κατακερματισμένοι, αλλά τελικά ενώθηκαν υπό την ικανή ηγεσία του Σαλαντίν, τα χριστιανικά βασίλεια έπεσαν ξανά, το ένα μετά το άλλο, όπως και η Ιερουσαλήμ, στα χέρια των Αράβων.
Η «ευκαιρία» της Βενετίας
Η απάντηση της Δύσης ήρθε λίγο μετά με τη Γ' Σταυροφορία (1189-'92), όπου θρυλικοί βασιλιάδες-πολεμιστές, όπως ο Ριχάρδος Α' ο Λεοντόκαρδος της Αγγλίας και ο Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εκστράτευσαν στους Αγιους Τόπους για την ανακατάληψη του Βασιλείου των Ουρανών. Για διάφορους λόγους, η σταυροφορία αυτή απέτυχε. Δώδεκα χρόνια αργότερα, ήρθε η σειρά της Δ' Σταυροφορίας, της μοιραίας για το Βυζάντιο σταυροφορίας.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία της δυναστείας των Αγγέλων του 13ου αιώνα δεν είχε καμία σχέση με τη λαμπρή Αυτοκρατορία της δυναστείας των Μακεδόνων του 9ου και του 10ου αιώνα, όπου η αυτοκρατορία είχε πανίσχυρη οικονομία και στρατό και καταλάμβανε την πιο περίοπτη θέση στο χριστιανικό κόσμο. Οι ενδοοικογενειακές προστριβές των Αγγέλων ήταν μόνο η αφορμή για την παρακμή της πάλαι ποτέ κραταιάς Αυτοκρατορίας. Μια σειρά από κακές πολιτικές στην οικονομία, την εξωτερική πολιτική, το ναυτικό και το στρατό την είχαν αποδυναμώσει θανάσιμα.
Οι Βενετοί και οι άλλες ναυτικές δημοκρατίες της Βόρειας Ιταλίας άδραξαν την ευκαιρία. Η Βενετία -ας σημειωθεί ότι ήταν βυζαντινή επαρχία μέχρι τον 9ο αιώνα- επωφελήθηκε από τις φορολογικές απαλλαγές που παραχώρησε ο Αλέξιος Α' Κομνηνός το 1082 σε αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες του ναυτικού της και έγινε πάμπλουτη. Η αδυναμία της αυτοκρατορίας και η εξάρτηση των Σταυροφόρων από τον ενετικό στόλο χρησιμοποιήθηκαν επιδέξια από το γηραιό τυφλό αλλά πανούργο και θαρραλέο δόγη της Βενετίας Δάνδολο, που δελέασε τους Φράγκους με τη λάμψη του βυζαντινού χρυσού.
Τα «ιμάτια» της Αυτοκρατορίας
Τρία χρόνια μετά την έναρξη της Δ' Σταυροφορίας, το 1204, η Κωνσταντινούπολη παραδινόταν στις φλόγες και το σπαθί των σταυροφόρων. Απίστευτες σκηνές λεηλασίας, ταπεινώσεων, δολοφονιών και άλλων βαρβαροτήτων εκτυλίχθηκαν για πολλές μέρες στη Βασιλεύουσα. «Από την εποχή της δημιουργίας του κόσμου, ποτέ, σε καμία πόλη, δεν κατακτήθηκαν τόσα λάφυρα», σημειώνει με δέος ένας αυτόπτης μάρτυρας και με μεγάλη συμμετοχή στα γεγονότα, ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος. Κατόπιν, τα «ιμάτια» της Αυτοκρατορίας διαμοιράστηκαν ανάμεσα στους Φράγκους και τους Βενετούς. Σε κάποιες περιοχές ιδρύθηκαν κράτη διοικούμενα από βυζαντινές αριστοκρατικές οικογένειες, που συνέχισαν την αντίσταση αλλά και τις έριδες μεταξύ τους.
Η μόνη δύναμη που είχε πραγματικό όφελος από την άλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν η Βενετία. Κατείχε τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, τα Επτάνησα, την Κρήτη και την Κύπρο, όλα τοποθετημένα σε στρατηγικά σημεία για το θαλάσσιο εμπόριό της στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα υπόλοιπα φράγκικα κράτη φυλλορρόησαν και η Κωνσταντινούπολη ανακαταλήφθηκε από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο το 1261. Ωστόσο, αν μη τι άλλο, η Δ' Σταυροφορία πέτυχε ακριβώς τα αντίθετα από αυτά που υποτίθεται ότι πρέσβευε η ιδεολογία των Σταυροφοριών, την ανάκτηση των Αγίων Τόπων από το Ισλάμ. Οχι μόνο δεν χύθηκε το αίμα έστω ενός μουσουλμάνου στη Σταυροφορία αυτή, αλλά αντίθετα η προδοτική επίθεση εναντίον των χριστιανών αδελφών της Ανατολής άνοιξε το δρόμο στην οθωμανική πλημμυρίδα που κατέκλυσε τη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη και έφτασε στο σημείο να απειλήσει ακόμη και την ίδια την ύπαρξη της Δυτικής Ευρώπης.
Δικαιολογίες Βατικανού
Το Βατικανό προσπάθησε να δικαιολογήσει εκ των υστέρων την πισώπλατη μαχαιριά στους χριστιανούς αδελφούς της Ανατολής, λέγοντας ότι η Αλωση της Κωνσταντινούπολης ήταν αποτέλεσμα των αμαρτιών των αιρετικών «Ελλήνων». Αλλωστε, έτσι αποκαλούσαν επίμονα οι Φράγκοι τους Βυζαντινούς -και όχι Ρωμαίους- όπως φανερώνουν οι πρωτογενείς πηγές της εποχής, θέλοντας να αμφισβητήσουν το δικαίωμά τους να θεωρούν τον εαυτό τους κληρονόμο της αρχαίας Ρώμης.
Εν κατακλείδι, η Δ' Σταυροφορία αποτέλεσε κομβικό σημείο παγκόσμιας ιστορικής σημασίας καθώς επισφράγισε τη μετατόπιση του πολιτικού κέντρου βάρους από την Ανατολή προς τη Δύση. Από το σημείο αυτό και ώς σήμερα, η Δύση έχει την πρωτοβουλία στα χέρια της.
* Ιστορικός, δημιουργός του online περιοδικού «Historical Quest» για την ελληνική και παγκόσμια ιστορία (http://historical-quest.com/).
ΠΗΓΗ
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου